کنترل هوشمند حرکت قطارها، اولویت اصلی حمل و نقل ریلی / حادثه ای که زنگ های خطر را به صدا درآورد

حوالی ساعت 7:40 صبح دیروز، دو قطار مسافری در محدوده ایستگاه هفت خوان به یکدیگر برخورد کردند. با وجود آنکه آمار دقیق مجروحان و خسارات به وجود آمده پس از بررسی های دقیق مشخص خواهد شد، اما گزارش های ابتدایی حکایت از فوت چند ده مسافر و مصدومیت تعدادی از آنها دارد.

در این حادثه قطار  تبریز -مشهد در ایستگاه هفت خوان بین دامغان و سمنان در بلاک فرعی متوقف بوده است که قطار  سمنان-مشهد از پشت به این قطار برخورد می کند؛ موضوعی که به آتش گرفتن لوکوموتیو و تعدادی از واگن ها منجر می شود.

با وجود آنکه این حادثه در قیاس با آنچه هر روز در جاده های ایران اتفاق می افتد، آثاری محدود دارد اما آنچه اهمیت ماجرا را افزایش می دهد، ضربه زدن اتفاق هایی شبیه به این به اصلی ترین مزیت رقابتی راه آهن است.

حمل و نقل ریلی برای آنکه بتواند با جاده و آسمان رقابت کند در طول سال های گذشته روی دو عامل انگشت گذاشته است؛ یکی شاخص ارزان بودن سفر ریلی در قیاس با پروازهای هوایی است و دیگری شاخص امنیت در مقابل احتمال بالای به وجود آمدن حادثه در سفرهای جاده ای است.

راه آهن با پیگیری هایی که در طول این سال ها انجام داده احتمال به وجود آمدن حوادث میان قطار و عابران پیاده را به طور قابل توجهی کاهش داده و از این شاخص به شرایط مثبتی رسیده است اما با این وجود باقی ماندن برخی امکانات در شرایط قدیمی کار را برای هدف گذاری های کلان دشوار کرده است. 

از نیاز جدی به نوسازی برخی خطوط راه آهن گرفته تا لزوم بهره گیری از شیوه های جدید کنترل تردد قطارها تنها بخشی از برنامه هایی است که راه آهن باید اجرایی کند. طرح کنترل هوشمند قطارها (atc) که از چند ماه قبل بحث ورود آن به ایران مطرح شده و در نخستین قدم در مسیر تهران – مشهد مورد استفاده قرار گرفته است، بناست به زودی در تمام مسیرهای داخلی ریلی کشور مورد استفاده قرار گیرد.

وزیر راه و شهرسازی چندی قبل گام نخست آن را در راه آهن جنوب برداشت و با رسیدن منابع اعتباری لازم به زودی تمام نقاط شبکه ریلی ایران به آن متصل خواهند شد.

با وجود اتصال این خط ریلی به atc و ctc وقوع این حادثه در این مسیر این نگرانی را به وجود می آورد که شاید آنچه برای افزایش امنیت این خطوط در نظر گرفته شده، نیاز به یک بازنگری جدید داشته باشد. با وجود آنکه نیاز به رسیدن به استانداردهای بین المللی یکی از اصلی ترین اولویت هایی است که می توان به آن اندیشید، اما چگونگی به کارگیری این امکانات شاید مهم ترین سوال باشد؛ سوالی که استفاده از توان خارجی می تواند بهترین گزینه برای آن باشد.

تمام شبکه ریلی باید نوین شود

یک صاحب نظر عرصه ریلی معتقد است برای ریشه کن شدن حوادثی شبیه به آنچه صبح دیروز اتفاق افتاد، باید تحولی زیرساختی در تمام بخش های حمل و نقل ریلی اتفاق بیفتد.

محمد سعیدی در گفت وگو با «فرصت امروز»، تصریح کرد: نگاهی به تجربه کشورهای توسعه یافته در این عرصه نشان می دهد امکاناتی مانند کنترل هوشمند قطارها تا چه اندازه به آنها کمک کرده است. وقتی در طرحی هماهنگ، زمان و مختصات دقیق حرکتی تمام قطارهای یک مسیر مشخص می شود، امکان به وجود آمدن ناهماهنگی و حوادث بزرگ به شدت کاهش می یابد. به گفته وی، در راه آهن ایران نیز باید در کوتاه ترین زمان ممکن گذر از دوران گذشته که بلاک بندی محور حرکت قطارها بود اجرایی شود، البته این موضوع پیش نیازهایی نیز خواهد داشت.

این کارشناس ادامه داد: برای تحول در این بخش تمام حوزه های حمل و نقل ریلی باید متحول شود. نمی توان انتظار داشت سیستم های کنترل هوشمند روی واگن های قدیمی کار کنند و از این رو طرح ها باید طوری ریخته شوند که تمام بخش های محوری تغییر یابند. در این زمینه می توان روی کمک خارجی ها نیز حساب کرد اما این به شرط آن است که امکان انتقال دانش آنها به داخل کشور وجود داشته باشد.

اهمیت استفاده حداکثری از توان سرمایه گذاران و پیمانکاران خارجی موضوعی است که کارشناسان اقتصادی نیز روی آن تأکیدی جدی دارند. مرتضی دلخوش، کارشناس اقتصاد کلان در گفت وگو با «فرصت امروز» به اهمیت استفاده حداکثری از توان ریل در حمل و نقل کشور اشاره کرد و گفت: با توجه به هزینه و آلودگی پایین، استفاده از ریل در برنامه های اقتصادی و توریستی در بسیاری از کشورهای جهان جنبه محوری پیدا کرده و در ایران نیز می توان به طی کردن این مسیر فکر کرد.

به گفته وی، برای عبور از چالش های فعلی می توان روی ظرفیت و فرصتی که برجام به وجود آورده حسابی ویژه باز کرد. ما برای نوین کردن حمل و نقل خود نیاز به دانش خارجی ها داریم و این امر را می توان در چارچوب توافق هایی که ورود فناوری های نوین را تضمین می کند، فراهم کرد.

محدودیت منابع اعتباری شاید اصلی ترین موضوعی بوده که راه آهن ایران در طول سال های گذشته با آن دست وپنجه نرم کرده است. هرچند نگاه مثبت دولت و مجلس باعث شده این بخش در قیاس با گذشته اوضاع مساعدتری پیدا کند، اما همچنان نوین سازی این بخش بسیار مهم نیاز به توجهاتی جدی دارد؛ نوین سازی ای که اصول اولیه ایمنی و استانداردسازی باید در آن در نظر گرفته شود زیرا در غیر این صورت حوادث مشابه آنچه روز گذشته رخ داد، تکرار خواهند شد.

ارتباط با نویسنده: j.hashemi1992@gmail.com