دانشگاه‌ های ایرانی به دنبال تدریس از راه دور

آموزش از راه دور در ایران بیش از هر چیزی با دانشگاه پیام نور شناخته می‌شود. دانشگاهی که سال‌ها کلاس‌های درسش را از تلویزیون پخش می‌کرد تا همه بتوانند بدون شرکت کردن در کلاس حضوری از آن استفاده کنند. البته این دانشگاه طی سال‌های مختلف سیستم‌های مختلفی را امتحان کرد و از شکل اولیه‌ فاصله گرفت. حالا دانشجویان این دانشگاه هر هفته سر کلاس حاضر می‌شوند و بعضی از واحدهای‌شان هم عملی است و گذراندن غیرحضوری آنها امکان‌پذیر نیست.

اما این دانشگاه تنها تجربه آموزش از راه دور در ایران نیست. «مرکز آموزش الکترونیک» یکی از گزینه‌های تازه درس خواندن در دانشگاه‌های ایرانی است. بعضی از دانشگاه‌های بزرگ مثل تهران و شهیدبهشتی دوره‌های آموزش مجازی را راه‌اندازی کرده‌اند و علاوه بر ظرفیت کلاس‌های حضوری، بخشی از دانشجویان‌شان را در کلاس‌های مجازی پذیرش می‌کنند.

کلاس‌های آنلاین دوره‌های آموزش مجازی در ایران جمعی نیستند و تنها افرادی که از طریق کنکور در آن کلاس ثبت‌نام شده‌اند می‌توانند در آن حاضر شوند. حتی در مقاطع کارشناسی ارشد هم دوره مجازی وجود دارد و دانشجویان با گذراندن آنها مدرک معتبر می‌گیرند. دانشگاه تهران این دوره‌ها را «ویژه شاغلین» معرفی کرده است. دانشجویان ابتدا در یک جلسه توجیهی شرکت می‌کنند و سپس برای ورود به محیط کلاس از نام کاربری (شماره دانشجویی) و کلمه عبور (کد ملی) استفاده می‌کنند.

دانشگاه شیراز که مدعی ایجاد نخستین دوره‌های مجازی در دانشگاه‌های ایران است، در توضیحی درباره این دوره‌ها نوشته: «آموزش الکترونیکی روش نوینی از آموزش در بستر اینترنت است که در آن یادگیرنده می‌تواند در محیطی با تمام ویژگی‌های محیط فیزیکی با استاد درس ارتباط برقرار کرده و مواد آموزشی را دریافت کند. در این روش محدودیت فیزیکی و زمانی وجود نداشته، در نتیجه تعداد بیشتری از یادگیرندگان می‌توانند در هر زمان و مکانی در کلاس درس شرکت کنند.»

دانشگاه امیرکبیر هم در این باره توضیح داده: «هدف از ایجاد دوره‌های کارشناسی ارشد الکترونیکی، ایجاد ظرفیت، گسترش دانش و تربیت متخصصان با استفاده از فناوری‌های نوین آموزشی است. این دوره‌ها برای افرادی که امکان شرکت در کلاس‌های حضوری را ندارند مثلا کارشناسان و مهندسان مشغول خدمت در مناطق نفت‌خیز کشور، این امکان را فراهم می‌سازد که از طریق اینترنت و به‌صورت برخط با فراگیری آموزش‌های لازم و آشنایی با روش‌های نوین پژوهش علمی، دانش خود را ارتقا دهند. این دوره‌ها، دوره رسمی کارشناسی ارشد بوده و به اعطای مدرک کارشناسی ارشد مورد تایید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری منتهی می‌شود.»

البته کندی اینترنت و قطعی‌های گاه‌و‌بی‌گاه آن مشکلات زیادی را برای این کلاس‌ها ایجاد می‌کند و باعث نارضایتی این دانشجویان می‌شود. بعضی دانشجویان مجازی در نظرسنجی‌ها از کلاس‌هایی گفته‌اند که صدای استاد در آنها به‌شدت قطع و وصل شده و چیز زیادی از درس نفهمیده‌اند.

بعد از دانشگاه پیام‌نور که با پذیرش دانشجو در رشته‌هایی مثل هوا و فضا اعتراض‌هایی را برانگیخت، حالا دانشگاه‌های مجازی هم شروع به پذیرش در رشته‌هایی مثل دندان‌پزشکی کرده‌اند. با این حال در این رشته‌ها پذیرش به‌عنوان مجازی انجام می‌شود اما تعدادی از کلاس‌ها نیز عملی برگزار می‌شود تا دانشجویان مهارت‌های لازم را به دست بیاورند.

آموزش الکترونیک یا مجازی ادامه آموزش از راه دور در دانشگاه‌هایی مثل پیام نور است. با این تفاوت که به جای درس‌های خودخوان و کلاس‌های تلویزیونی یا ضبط شده روی اینترنت، کلاس‌های آنلاین تشکیل می‌شود. دانشگاه تهران در ایران پیش‌قدم این شکل از آموزش شد و سایت آموزش مجازی را نخستین بار با 9درس برای دانشجویان روزانه رونمایی کرد.

دانشگاه شیراز هم نخستین موسسه آموزش الکترونیک را در سال 1382 راه‌اندازی کرد و بعد از آن آموزش آنلاین از طریق موبایل را هم به خدماتش اضافه کرد. دانشگاه‌های علم و صنعت، خواجه نصیر و امیرکبیر هم از پیشروهای دانشگاه مجازی بودند.

البته هر کدام از دانشگاه‌های ایرانی قواعد خاص خود را برای کلاس‌های مجازی و میزان حضور فیزیکی دانشجویان در محیط دانشگاه دارند. در کلاس‌های مجازی دانشگاه تهران صدا و تصویر استاد و مطالب ارائه شده روی صفحه نمایش داده می‌شود و قسمت چت برای پرسیدن سوال از استاد فعال است. در دانشگاه مجازی شیراز در هر ترم چند جلسه حضوری برگزار می‌شود و بقیه جلسات آنلاین است.

در دوره مجازی دانشگاه امیرکبیر یک روز در هفته کلاس حضوری برگزار می‌شود و شرکت در آن الزامی است. شرکت در کلاس‌های آنلاین هم الزامی است و غیبت دانشجو در هر درس نباید از 16/3 مجموع کلاس‌های درس بیشتر شود.

در دانشگاه پیام نور که دوره‌های عادی‌اش هم نیمه‌حضوری برگزار می‌شود، تحصیل مجازی وجود دارد. با این تفاوت که بعضی کلاس‌های عملی برای دانشجویان پیام‌نور اجباری است اما حضور در هیچ‌کدام از کلاس‌های‌ مجازی ضروری نیست. منابع درسی برای همه در دسترس است و زمان مراجعه برای درس خواندن یا حضور در کلاس تفاوتی نمی‌کند. علاوه بر این، کلاس‌ها ضبط می‌شود و اگر دانشجوی مجازی نتواند سر کلاس حاضر شود از طریق سامانه می‌تواند کلاسی را که از دست داده دانلود کند.

اما امتحانات به‌صورت حضوری در مرکز ثبت‌نامی برگزار می‌شود. دانشجوهای مجازی می‌توانند به‌صورت اختیاری در کلاس‌های حضوری دانشجویان حضوری هم شرکت کنند. یک پیش نیاز هم برای تحصیل مجازی آنها وجود دارد.

مدرک ICDL که نشان‌دهنده مهارت کار با کامپیوتر است برای حضور در این دوره‌ها الزامی است. شهریه این دوره‌های مجازی چیزی در حدود شهریه دوره‌های نوبت دوم دانشگاه‌های دولتی است و هزینه سنگینی در بر ندارد. همچنین وزارت علوم مدرک مجازی دانشگاه‌های معتبر را به رسمیت می‌شناسد.