واردات دانه‌های توخالی برای تولید غذا

بذر، پس از آب و خاک، مهم‌ترین عامل و اصلی‌ترین نهاده برای کشاورزی و زراعت محسوب می‌شود. با رشد صنعت و مکانیزه شدن کشاورزی، بذرهای اصیل و نخستین توسط پژوهشگران و مهندسان رشته کشاورزی، اصلاح شدند و بذرهای اصلاح شده جدید، نه‌تنها افزایش محصول را برای کشاورزان در پی داشتند بلکه برخی از آنها در مقابل آفت‌ها و خشکسالی و کم آبی نیز مقاوم شدند که این موضوع نیز بر میزان تولید محصول در واحد سطح تاثیر‌گذار بود. در سال‌های اخیر و با فراصنعتی شدن کشورهای پیشرفته، همزمان تولید بذرها نیز توسعه بیشتری یافت و بذرهای هیبریدی نمونه‌ای از آن است. بذرهای هیبریدی یا رقم هیبرید از راه مستقیم، از تلاقی دو والدی كه از نظر ژنتیكی متفاوت هستند، تولید می‌شوند. در این ارقام، صفات كیفی و مفید هر دو والد با هم تركیب شده و منتج به پدیده‌ای به نام نیروی هیبریدی (Hybrid vigor) یا Heterosis (برتری هیبرید نسبت به والدین) می‌شود. این رقم از بذرها اصطلاحا عقیم هستند و نمی‌توان از محصول تولید شده آنها بذر تهیه کرد. 

گرچه تکنولوژی تولید بذرهای هیبریدی در کشور ما وجود دارد و بخش‌خصوصی در این زمینه وارد شده اما از حمایت‌های دولتی برخوردار نیست، درحالی‌که تولید بذر هیبریدی در کشورهای پیشرفته نیز بدون کمک‌های دولتی امکانپذیر نبوده است. ایران یکی از واردکنندگان بذر به‌ویژه بذرهای هیبریدی در دنیا است و بیش از 20 درصد این رقم بذر مصرفی در کشور از راه واردات به دست می‌آید. به گفته برخی آگاهان و مسئولان وزارت جهاد کشاورزی، در حال حاضر بذرهای هیبریدی از کشور صربستان به‌صورت رسمی و غیررسمی وارد می‌شود و وابستگی کشور ما به این نهاده‌ها هر روز افزایش می‌یابد.

گردش سالانه 1500 میلیارد تومانی بذر در ایران در حالی انجام می‌شود که براساس آمارهای دولتی و به استناد گفته‌های مسئولان وزارت جهاد کشاورزی، تراز مالی بخش کشاورزی 8 میلیارد دلار منفی و به سود واردات بوده است. به بیان دیگر در سال 92 ایران برای 40 میلیون نفر از جمعیت 75 میلیونی خود غذا وارد کرده است.

***

بخشی از هزینه‌های واردات بذر به تولید اختصاص یابد

علی مسعودی فر، مدیر امور تولید بذر و نهال شرکت خدمات حمایتی کشاورزی ایران

تولید بذرهای هیبریدی بسیار گران و پرهزینه است. دسترسی به دانش تولید بذرهای هیبریدی در کشور وجود دارد اما موضوع اصلی هزینه‌های بسیار بالای تولید آن است که هر پژوهشگر و محققی توان پرداخت آن را ندارد.  برای تولید این رقم بذر دولت باید حمایت و پشتیبانی کند و بخش‌خصوصی به تنهایی توان اجرای چنین پروژه‌های بزرگی را در اندازه‌های ملی و بین‌المللی ندارد. البته سازمان تحقیقات و ترویج وزارت جهاد کشاورزی به‌عنوان مسئول و متولی نیز باید در این زمینه‌ها اقدام کند و وابستگی بخش کشاورزی به واردات بذرهای هیبریدی را کاهش دهد. بذرهای هیبریدی در افزایش محصول در واحد سطح بسیار موثر است و دولت باید بخشی از هزینه‌هایی را که برای واردات می‌پردازد در بخش تولید این ارقام بذر سرمایه‌گذاری کند. چنانچه در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های خوبی در بذرهای اصلاح شده انجام شده و دستاوردهای مطلوبی در پی داشته است.

در زمینه بذرهای اصلاح شده نیز شرکت خدمات حمایتی کشاورزی در سه محصول برنج، گندم و جو بذرهای اصلاح شده را به کشاورزان عرضه می‌کند. در بخش برنج به تازگی رقم اصلاح شده بذر هاشمی را معرفی کرده‌ایم که در سال زراعی جدید به کشاورزان تحویل خواهیم داد. در زمینه بذر گندم نیز کشاورزان تنها از یکی دو نوع بذر استفاده می‌کنند. بذر چمران یک، سال‌هاست توسط کشاورزان استفاده می‌شود اما باید آنها را به استفاده از بذرهای جدید چمران 2 نیز تشویق کنیم. گرچه این وظیفه بر عهده سازمان تحقیقات و ترویج وزارت جهاد کشاورزی است.

این سازمان با اداره‌ها و زیرمجموعه‌هایی که در سراسر استان‌ها و شهرستان‌ها دارد، باید استفاده از بذرها و دستاوردهای جدید را میان کشاورزان ترویج کند. برای نمونه رقم جدید برنج هاشمی، دارای مزیت‌هایی مانند افزایش تولید است و با توجه به اینکه ذائقه مردم ما بیشتر به سمت برنج ایرانی است، این رقم برنج مطابق خواسته مصرف‌کنندگان است. افزون بر این برای کشاورز نیز محصول و سوددهی بیشتری به همراه دارد.

***

با واردات بذرهای هیبریدی مخالفم

حسینعلی عظیمی، مشاور وزیر جهاد کشاورزی در امور آب و خاک

وجود بحران‌های سیاسی و اقتصادی در جهان به‌ویژه در منطقه خاورمیانه که ما در آن قرار گرفته‌ایم، لزوم خوداتکایی در تولید محصولات کشاورزی و غذایی را به ما هشدار می‌دهد. همان‌گونه که اسناد بالادستی و حاکمیتی ما بر اقتصاد مقاومتی و خوداتکایی به محصولات کشاورزی تاکید دارند، باید تا جایی که امکان دارد از وابستگی به محصولات و نهاده‌های کشاورزی کم کنیم و چاره‌ای جز این نداریم. موضوع اقتصاد مقاومتی که مسئولان نیز در پی اجرای آن هستند، این الزام را بیشتر می‌کند. در سال‌های اخیر واردات بذرهای هیبریدی به کشور از برخی کشورهای اروپای شرقی شدت گرفته است. یکی از مواردی که واردات این‌گونه بذرها را توجیه می‌کند، افزایش میزان تولید در واحد سطح است.

من با واردات بذرهایی که قابلیت ترکیب شدن با بذرهای داخلی را ندارند و از سویی وابستگی کشور را به واردات بیشتر می‌کنند، به‌شدت مخالف هستم. شاید بذرهای هیبریدی که ژن آنها دستکاری شده است، تولید محصولات را تا 25درصد افزایش دهند اما قابلیت استفاده از محصول برای بذر را ندارند. به همین دلیل باید هر سال حجم بزرگی را از این رقم بذرها وارد کنیم. واردات محصول یا بذر تفاوت چندانی ندارند و هر دو مورد برای کشور وابستگی به‌وجود می‌آورد.

اگر در شرایطی قرار بگیریم که کشورهای صادرکننده بذر نخواهند یا نتوانند به ما بذر بفروشند، چه اتفاقی برای کشور می‌افتد؟ امنیت غذایی و امنیت ملی ما به خطر می‌افتد و تولید پروتئین‌های گیاهی و حتی حیوانی نیز در کشور به چالش کشیده می‌شود. برای نمونه تولید ذرت در کشور با استفاده از بذرهای هیبریدی افزایش یافته اما در بخش واردات بذر ذرت وابسته‌تر شده‌ایم و این خطرناک است.

در این زمینه واردکنندگان مانند سایر موارد منافع خود را می‌سنجند و توجهی به منافع کشاورزان و همچنین منافع ملی ندارند. در مجموع در بخش واردات نهاده‌های کشاورزی با مشکلاتی روبه‌رو هستیم و همواره منافع واردکنندگان با نفوذی که در بدنه وزارتخانه‌های مربوط دارند، بر منافع ملی ترجیح داده می‌شود. بنابراین در راستای اجرای اقتصاد مقاومتی چاره‌ای نداریم جز اینکه در برخی محصولات مانند گندم، جو، ذرت، برنج و علوفه خودکفا شویم.

***

گردش مالی سالانه 1500 میلیارد تومانی بذر در ایران

حمید امیری سیدی، مدیرعامل شرکت تولید بذر هامون

ارزش افزوده در تولید بذر هیبرید در دنیا بسیار بالاست و از 3 هزار درصد شروع می‌شود. این سودهای سرسام‌آور و نجومی ارزش سرمایه‌گذاری بخش‌های خصوصی و دولتی را دارد. در تولید بذرهای هیبریدی تنها کیفیت است که رقابت ایجاد می‌کند و هر بذری که باکیفیت‌تر باشد می‌تواند بخشی از بازارهای جهانی را در اختیار بگیرد. سودهای کلان در این بخش و افزایش تقاضای ارقام بذرهای هیبریدی در جهان، تولید و صادرات آن را بیش از پیش توجیه می‌کند. 

حدود 20 درصد زمین‌های کشاورزی ایران زیر کشت بذرهای هیبریدی قرار دارد و با توجه به تاکید مسئولان و نیازهای روزافزون به مواد‌غذایی، نیاز به بذرهای هیبریدی هر سال بیشتر می‌شود. در کشورهای پیشرفته این میزان به 90 تا 95 درصد می‌رسد. کشور ترکیه زمانی مانند ایران صددرصد از نیازهای بذرهای هیبریدی را از راه واردات انجام می‌داد اما با حمایت‌های دولت اکنون تراز واردات و تولید به نفع تولید در این کشور تغییر کرده است. امیدواریم این اتفاق خوب در کشور ما نیز بیفتد. 

به‌عنوان تولیدکننده بذرهای هیبریدی در کشور توانایی رقابت با ارقام خارجی را داریم و مرکز تحقیقات ما از نظر بانک ژن تکمیل است و برای انواع اقلیم‌ها، بذر مناسب آن را می‌توانیم تولید کنیم اما هنوز امکان تولید تا این میزان برای ما فراهم نیست. برای این کار به 200 هکتار گلخانه نیاز داریم و اگر دولت نیاز داشته باشد، می‌تواند حمایت کند. تا اینجای کار هنوز از تسهیلات یا کمک‌های دولتی استفاده نکرده‌ایم و نیازی به آن نداریم.

گردش مالی بذر در کشور ما اکنون به 1500 میلیارد تومان در سال می‌رسد، درحالی‌که برای تولید و حتی صادرات بذرهای هیبریدی تنها به نصف این مبلغ نیاز است که در صورت سرمایه‌گذاری دولت، در اندک زمان نه‌تنها هزینه‌ها بازمی‌گردد، بلکه به‌عنوان صادرکننده نیز مطرح می‌شویم و از سود سرشار و هنگفت آن همه کشور بهره‌مند می‌شود. از سوی دیگر باید محاسبه نیازهای آینده کشور به بذر را نیز در نظر بگیریم. با این روند واردات و نیازها، در 10 سال دیگر باید دست‌کم سالی 500 میلیارد تومان هزینه کنیم، بنابراین دولت اگر در این زمینه نگرانی و دغدغه خاطر دارد باید از تولیدکنندگان بخش‌خصوصی حمایت کند. حدود شش سال است که در زمینه تولید بذرهای هیبریدی فعالیت می‌کنیم. در این شرکت 72 کارشناس ارشد، کارهای پژوهشی و تحقیقاتی برای تولید بذرهای هیبریدی را بر عهده دارند و ارقام بسیار مناسبی از بذر خیار، گوجه فرنگی، خربزه، هندوانه، طالبی، بادمجان، کدو و فلفل را تولید می‌کنیم. همچنین دارای بانک ژن بسیار قوی و قدرتمندی هستیم که افزون بر تولید نیازهای داخل، توان رقابت و صادرات نیز داریم. 

حدود 5 تا 10 درصد سبد کالایی کشاورزان را بذر تشکیل می‌دهد و ارقام مناسب بذر میزان تولید و کیفیت محصول را تعیین می‌کند. به همین دلیل کشاورزان برای خرید و تهیه بذر مناسب زیاد نگران بهای آن نیستند چون در برداشت محصول هزینه‌ها جبران می‌شود. تاکنون چهار رقم بذر خیار ثبت شده را به کشاورزان عرضه کرده‌ایم که رضایتمندی آنها را در پی داشته است. خوشبختانه برخورداری از انواع اقلیم‌های جهان این امکان را برای ما فراهم کرده تا از این فرصت بسیار مناسب و رایگان برای تولید انواع ارقام بذر هیبریدی بهره ببریم. این فرصت فوق‌العاده مناسبی است که برای پژوهشگران و تولیدکنندگان بذر در کشور مهیاست و باید از آن به بهترین شکل استفاده کنیم. 

مزیت برخورداری از اقلیم‌های گوناگون در کشور نه‌تنها بر کیفیت محصولات کشاورزی تاثیرگذار است، بلکه در کیفیت و میزان تولید بذر نیز اثر دارد. همان‌گونه که کشورهای بسیاری در منطقه و جهان خواستار محصولات کشاورزی ایران به دلیل کیفیت و مزه آن هستند، در زمینه بذر نیز چنین است. دنیا محصولات کشاورزی مانند پسته، انار، زعفران و خرما را با محصولات ایرانی آن محک می‌زند و مقایسه می‌کند. برعکس صنعت، کشاورزی ایران در جهان بسیار خوشنام است، بنابراین مزیت اقتصاد کشور بر پایه کشاورزی است نه صنعت. باید پایه‌های کشاورزی را مستحکم کنیم و دولت اگر نگرانی در زمینه اقتصاد حس می‌کند باید با حمایت از بخش کشاورزی، دغدغه‌های اقتصادی را برطرف کند.