خصوصی‌سازی صنایع پتروشیمی و پیامدهای آن

با توجه به سود و بازده مالی گسترده نفت و صنایع وابسته به آن، طبیعی است دولت‌هایی که صاحب ذخایر ارزشمند نفت هستند، توجه و حساسیت ویژه‌ای بر این بخش داشته باشند. صنایع پتروشیمی، از جمله صنایعی است که گرچه به‌عنوان زیرمجموعه فعالیت‌های نفتی طبقه‌بندی می‌شود اما به‌طور مستقل سود سرشاری را برای صاحبان صنایع پتروشیمی به ارمغان می‌آورد. بر این اساس، بسیاری از کشورها در حوزه پتروشیمی، فعالیت‌ها و البته صادرات گسترده‌ای انجام می‌دهند. در طول 30 سال گذشته رشد صنایع پتروشیمی در کشورهای خاورمیانه به اوج خود رسیده و تنها در کشورهای حاشیه خلیج فارس، بالغ بر 480هزار شغل ایجاد کرده است. گسترش دامنه فعالیت شرکت‌های کهنه کار، فعالیت صدها شرکت کوچک و بزرگ جدیدالتاسیس، افزایش تقاضای جهانی برای محصولات وابسته به پتروشیمی و در نتیجه رشد نرخ صادرات صنایع پتروشیمی، از عوامل موثر بر پیشرفت کشورهای خاورمیانه، در بخش پتروشیمی محسوب می‌شود.

فارغ از خاورمیانه و آسیا، شرکت‌های متعددی در کشورهای اروپایی، آمریکایی و آفریقایی وجود دارند که در حوزه صنایع پتروشیمی موفق عمل می‌کنند و طیف وسیعی از محصولات مشتق از این بخش (محصولات دارویی، صنعتی و...) را تولید می‌کنند. وابستگی برخی از این شرکت‌ها به بخش دولتی است و در مقابل، برخی به شکل مستقل و در بخش‌خصوصی فعالیت می‌کنند. در این میان برخی شرکت‌های غیر‌دولتی به واسطه همین استقلال فعالیت‌ها و عقد قراردادهای بین‌المللی، موفق به ایجاد جریان مثبت در اقتصاد کشورهایشان شده‌اند.

مکزیک

در طول 20 سال گذشته، دولت مکزیک برای ورود به جمع فعالان صنایع پتروشیمی تلاش‌های زیادی انجام داده است اما بزرگ‌ترین پروژه مکزیک در این زمینه، پروژه‌ای بین‌المللی و پرسود است که قرار است طی سال‌جاری میلادی به بهره‌برداری برسد. این پروژه متشکل از سرمایه‌گذارانی خارجی از کشورهای مختلف مانند کره‌جنوبی و برزیل است. افزون بر این، پیش‌بینی می‌شود آغاز فعالیت این شرکت، به رشد صادرات و تامین نیازهای داخلی مکزیک در زمینه پتروشیمی نیز کمک کند.

این نخستین بار نیست که دولت مکزیک برای همکاری‌های بین‌المللی در بخش پتروشیمی تلاش می‌کند اما سودآوری این پروژه برای کارشناسان اقتصاد مکزیک حائز توجه است. برآوردهای کارشناسان نشان می‌دهد در طول پنج سال آینده لااقل 5 میلیارد دلار، سود از سرمایه‌گذاری‌های مکزیک در بخش‌خصوصی به بازار مالی این کشور تزریق خواهد شد. اما دولت مکزیک برای تسهیل روند خصوصی‌سازی بخش پتروشیمی و صنایع وابسته اقداماتی موثر و اصولی صورت داده که به تسهیل روند خصوصی‌سازی کمک کرده است.

بریتانیا

شرکت‌های پتروشیمی/دارویی متعددی در سراسر بریتانیا به شکل خصوصی فعالیت می‌کنند؛ نام‌های مشهوری چون استمفورد، نلسون و راسل، تورنتون و راس و... که اغلب در زمینه محصولات دارویی و بهداشتی وابسته به بخش پتروشیمی فعالیت می‌کنند و مهر تاییدی بر موفقیت سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی در صنایع پتروشیمی محسوب می‌شوند. در این میان یکی از مشهورترین و بزرگ‌ترین شرکت‌های پتروشیمی دنیا با نام تجاری «اینییوس» در بریتانیا فعالیت می‌کند. مالک این شرکت، آقای راتکلیف، جزو ثروتمند‌ترین افراد شاغل در بریتانیا طبقه‌بندی می‌شود. حوزه فعالیت این شرکت در زمینه تولید، توزیع و فروش مواد شیمیایی/دارویی و پتروشیمی در سراسر بریتانیا و صادرات به اقصی نقاط دنیاست. پالایشگاه عظیم «گرنجموت اینییوس» نیز با حجم وسیع تولیداتش موفق شده عنوان سومین شرکت پتروشیمی بزرگ دنیا را به خود اختصاص دهد.

کویت

کویت به‌عنوان یکی از صادرکنندگان عمده نفت در منطقه خاورمیانه، با وابستگی حدود 90درصد به درآمدهای نفتی، در بخش پتروشیمی هم فعالیتی شایان توجه دارد. اگرچه اغلب شرکت‌های فعال در حوزه پتروشیمی (شرکت‌هایی که در حوزه‌های مختلفی از حفاری گرفته تا انتقال محصولات و صادرات آنها به دیگر کشورها فعالیت می‌کنند) در این کشور به دولت وابستگی نسبی یا کامل دارند اما حضور چند شرکت خصوصی نسبتا موفق در کویت نشان می‌دهد چشم‌انداز پتروشیمی بخش‌خصوصی کویت روشن است.

شرکت «کویت انرژی» از جمله شرکت‌های خصوصی موفق در کویت است که به سرعت مراحل پیشرفت را طی کرده و هم‌اکنون در سطح شرکت‌های دولتی سودآور قرار دارد. اما چرا کویت به شرکت‌های خصوصی پتروشیمی نیاز دارد؟ حضور شرکت‌های خصوصی در کویت یک مزیت آشکار نسبت به شرکت‌های دولتی دارد. این مزیت، ترغیب سرمایه‌گذاران خارجی در شریک شدن با شرکت‌های خصوصی قدیمی یا راه‌اندازی شرکت‌های بین‌المللی جدید است. در واقع تجربه بازار‌های مالی کویت نشان داده است، شرکت‌های سرمایه‌گذار بین‌المللی بیشتر مایلند با بخش‌خصوصی وارد معامله شوند تا با بخش دولتی.

نیجریه

دولت نیجریه به سبب بازار پر مصرف داخلی و فضای باز برای سرمایه‌گذاری بین‌المللی در بخش‌خصوصی نسبت به همتایان آفریقایی خود برتری دارد. بر همین اساس طی سال‌های اخیر، شرکت‌های خصوصی پتروشیمی با دریافت وام‌های بین‌المللی و شراکت با دیگر کشورهای فعال در این حوزه، موفق به توسعه فعالیت‌های خود در بخش پتروشیمی شدند. تمایل سرمایه‌گذاران هندی و اندونزیایی برای حضور در بخش تولیدات پتروشیمی نیجریه علامتی است از موفقیت بخش‌خصوصی نیجریه در جلب اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی.