نوبل ادبیات 2022 برای آنی ارنو

جایزه نوبل ادبیات 2022 برای هفدهمین بار در تاریخ به یک زن رسید. «آنی ارنو»، نویسنده ۸۲ ساله فرانسوی به دلیل آنچه «شهامت و تیزهوشی واقع گرایانه» خوانده شده است، از سوی آکادمی سوئد در استکهلم به عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات امسال شناخته شد و جایزه 10 میلیون کرونی (900 هزار دلاری) را از آن خود کرد. کتاب های ارنو از جمله «سال ها» و «یک زن» از جمله آثار کلاسیک در ادبیات معاصر فرانسه محسوب می شوند. او پانزدهمین نویسنده فرانسوی است که تاکنون موفق به دریافت نوبل ادبیات شده است.

آنی ارنو در نرماندی و در یک خانواده کارگری متولد شد و در دانشگاه های روئن و بوردو تحصیل کرد. والدینش صاحب یک کافه و مغازه خواربارفروشی بودند و همانطور که او در وب سایتش نوشته، زمانی که با دخترانی از طبقه متوسط برخورد کرد، «برای اولین بار از والدین و محیط کارگری زندگی خود شرمنده شد.» این احساس سپس به رمان های او راه یافت و نابرابری اجتماعی و تجربه تغییر طبقاتی از طریق آموزش، زمان، حافظه و پرسش های کلی درباره چگونگی نوشتن تجربیات زندگی به مضمون اصلی آثارش تبدیل شد. در واقع، ارنو از همان ابتدای کار نویسندگی، از نگارش رمان و داستان درباره دیگران و خیال پردازی دوری کرد و مراحل مختلف زندگی خود و خانواده اش را موضوع داستان هایش قرار داد. او که به توان رها شدن انسان از طریق نوشتن ایمان دارد، درباره هر یک از مسائل شخصی و خانوادگی خود، کتابی جداگانه نوشته است؛ از پیشرفت اجتماعی والدینش تا سال های نوجوانی، ازدواجش، رابطه پرشور خود با یک مرد اروپای شرقی، بیماری آلزایمر مادر و مرگ او و نهایتا سرطان خودش. بنابراین داستان های ارنو را می توان اتوبیوگرافی و زندگی نامه خودنوشت دانست.

برای شهامت و تیزهوشی آنی ارنو

آنی ارنو با به دست آوردن جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۲۲، فرمول ناشناخته بودن برگزیدگان این جایزه را در سال های اخیر به هم زد. این نویسنده زن 82 ساله فرانسوی «به دلیل شهامت و تیزهوشی واقع گرایانه که به او امکان می دهد در آثارش ریشه ها، بیگانگی ها و محدودیت های جمعی حافظه شخصی را کشف  کند»، از سوی آکادمی سوئد به عنوان برنده نوبل ادبیات ۲۰۲۲ برگزیده شد. از جمله آثار او که از آثار کلاسیک ادبیات فرانسه به حساب می آیند، می توان به «جایگاه»، «سال ها»، «یک زن» و «شرم» اشاره کرد. جالب آنکه ارنو 33 سال پیش با کتاب «منزل به منزل» و سپس «یک زن» در ایران معرفی شد.

او هفدهمین زن برنده نوبل ادبیات در تاریخ و پانزدهمین فرانسوی صاحب این عنوان است. آخرین نویسنده فرانسوی برنده نوبل ادبیات، «پاتریک مودیانو» بود که در سال ۲۰۱۴ به  خاطر آنچه «هنر حافظه با برانگیختن سرنوشت انسانی غیرقابل فهم و کشف زندگی در جهان از طریق شغل» خوانده شد، از سوی آکادمی سوئد به عنوان برگزیده این جایزه انتخاب شد. حالا اما برنده نوبل ادبیات سال ۲۰۲۲ که در پایان هفته گذشته توسط آکادمی نوبل سوئد اعلام شد، باز هم یک نویسنده و استاد دانشگاه فرانسوی است که به پاس «جسارت و دقت در آشکار کردن ریشه ها، بیگانگی ها و محدودیت های جمعی حافظه شخصی»، این جایزه را از آن خود کرده است. او پیش از این در سال 2017 نیز جایزه «مارگریت یورسنار» را برای مجموعه آثارش دریافت کرده بود. ارنو با اینکه یكی از نویسندگان معتبر فرانسوی است، اما تا حد زیادی در بریتانیا ناشناخته بود، تا اینكه كتاب خاطراتش با عنوان «سال ها» (The Years) با ترجمه «الیسون ل استریر» منتشر شد و نامزد جایزه ادبی «من  بوکر» شد. این کتاب در فرانسه فروش زیادی کرد و به گفته «جان بنویل»، ارنو در آن «خاطرات، رویاها، حقایق و مراقبه ها را در تداعی بی نظیری از دورانی كه در آن زندگی می كردیم و زندگی می كنیم، تركیب می كند.»

او اولین رمانش را در سال ۱۹۷۴ با عنوان «پاک شده» (Cleaned Out) منتشر کرد. داستان این کتاب برگرفته از زندگی واقعی خود نویسنده است که ۱۰ سال قبل تر در دوره نوجوانی در یک خانواده طبقه کارگر منطقه نورماندی بزرگ شده و یک سقط جنین غیرقانونی را تجربه کرده بود. «پاک شده»، حدیت نفس زنان طبقه کارگری است که تا قبل از تغییر قوانین در سال ۱۹۷۵، ناچار به سقط جنین پنهانی و غیرقانونی در فرانسه بودند.

کتاب های ارنو برای خواننده ایرانی

اولین کتابی که از آنی ارنو در ایران منتشر شد، «منزل به منزل» بود که 33 سال پیش توسط نشر کتابسرا و با ترجمه صفیه روحی به چاپ رسید و با قیمت ۶۰۰ ریال در سال ۱۳۶۸ در کتابفروشی ها عرضه شد. سپس با گذشت شش سال، یکی از آثار شاخص او به نام «یک زن» با ترجمه فریده طاهرپور و توسط شرکت چاپ و پخش سهامی خاص در سال 1374 منتشر شد. ارنو درباره کتاب «یک زن» می گوید: «این کتاب زندگی نامه و یا شرح حال نیست، طبیعتا رمان هم نیست، شاید چیزی مابین ادبیات، تاریخ و جامعه شناسی باشد. از آنجا که مادرم در محیطی متولد شده بود که همواره زیر سلطه دیگران بود و دلش می خواست از آن محیط بیرون بیاید، می بایستی به تاریخ تبدیل شود.» او در این داستان، زندگی مادرش را روایت می کند و به فراز و فرود رابطه خود با او می پردازد. زنی سختکوش و مقاوم که با کارگری و مغازه داری و فروشندگی، زندگی را گذراند و پس از درگذشت همسرش، مسئولیتش سنگین تر شد.

پس از کتاب «یک زن» اما تا سال ۱۳۹۲ هیچ اثر دیگری از این نویسنده فرانسوی در ایران منتشر نشد، تا اینکه کتاب «جایگاه» با ترجمه دینا کاویانی و توسط انتشارات همشهری در ابتدای دهه 90 از او به چاپ رسید. این کتاب بیشتر از دیگر آثار این زن ادیب فرانسوی مورد توجه منتقدان ادبی قرار گرفته و در سال ۱۹۸۴ نیز جایزه ادبی «رنودو» را از آن خود کرده است. ارنو در کتاب «جایگاه» که همچون آثار دیگرش، اتوبیوگرافی و زندگی نامه خودنوشت محسوب می شود، این بار بر رابطه خود با پدرش متمرکز می شود و از تجربیات زندگی در دوران کودکی در یکی از شهرهای کوچک فرانسه و سپس مهاجرت و زندگی دور از والدینش می نویسد. ارنو در بخشی از این کتاب نوشته است: «پدرم ناسزا که می شنید، رفتار آرامش را کنار می گذاشت: «گوشت سگ! بهتر بود همان جایی که بودی ولت می کردم...» گفت وگوهای هفتگی: هیچ! ملنگ! بیچاره! پیرزن پاچه ورمالیده! و... هیچ اهمیتی هم نداشت.» کتاب «دختر دیگر» نیز اثر بعدی آنی ارنو بود که توسط همین مترجم و ناشر در همان سال منتشر شد. «کوچه پس کوچه های کودکی» هم دیگر کتابی است که با ترجمه لیلی کسایی و از سوی نشر نشانه در سال 1393 به زیور طبع آراسته شد.

بازسازی هویت در رمان خانوادگی

علاوه بر آثار داستانی ارنو، پژوهش هایی هم درباره سبک نویسندگی و داستانی او در ایران انجام شده است. از جمله ماندانا صدرزاده و لادن معتمدی در یک مقاله علمی - پژوهشی در سال ۱۳۸۶ به «رمان خانوادگی و بازسازی هویت نزد آنی ارنو» پرداختند. آنها در این پژوهش به واکاوی تخیل براساس الگوی رمان خانوادگی در داستان های خودزندگی نامه ای ارنو دست زده و تلاش کردند رویاهای دوران کودکی و نوجوانی نویسنده را مورد مداقه قرار دهند و در مرحله بعد بررسی کنند که چگونه تغییر طبقه اجتماعی نزد ارنو منجر به ایجاد کشمکش های روانی شده است که با ظهور تخیلاتی برمبنای الگوی رمان خانوادگی در دوران کودکی و نوجوانی نویسنده مشخص می شوند. نگارندگان بر این باورند که این تخیلات، یک مکانیسم تدافعی در مواجهه با فرودستی اجتماعی و بهترین وسیله برای بازسازی هویت نویسنده است.

ارنو در گفت‎وگو با نشریه «گاردین» در سال 2019، «وظیفه یک رمان نویس» را «گفتن حقیقت» برشمرده و می گوید: «دارم پیر می شوم و همیشه مشكلات كوچكی برای سلامتی و خستگی وجود دارد. زنی در یكی از آخرین كتاب های «سیمون دوبوار» وجود دارد كه می گوید در پشت سر گذاشتن گذشته ای طولانی، یك شیرینی وجود دارد. این یكی از احساساتی است كه در این سن می توان داشت و بسیار مثبت است. در سنت زندگی‎ نامه ای ما درباره خودمان صحبت می كنیم و رویدادها پس زمینه هستند. من در كتاب «سال ها» این را برعكس كرده ام. این داستان، وقایع پیشرفت و همه  چیزهایی است كه در 60 سال زندگی فردی تغییر كرده. وقایع كتاب من متعلق به همه و چیزهای زیادی از جمله تاریخ، جامعه شناسی و... است.»

از بین آثار ارنو، دو کتابی که بیش از همه راهِ جهانی شدن را برای او و بردن جوایزی نظیر «رنودو»، «فرانسوا موریاک» و «مارگریت دوراس» هموار کرد، «سال ها» و «اتفاق می افتد» نام دارد. «سال ها» در سال ۲۰۰۸ منتشر شد و «اتفاق می افتد» نیز هشت سال پیش از آن در سال ۲۰۰۰ منتشر شده بود. حالا با نوبلیست شدن او می توان انتظار داشت که بازار نشر در ایران و جهان بیش از پیش از ترجمه و انتشار آثار آنی ارنو استقبال کنند و آثار بیشتری از این نویسنده زن 82 ساله فرانسوی به دست مخاطبان و کتاب ‎بازان برساند.

ارتباط با نویسنده: [email protected]