آشوب تورم در اقتصاد جهانی

بروز همه گیری کرونا و جنگ روسیه و اوکراین به رشد شدید نرخ های تورم در اقتصادهای مختلف جهان منجر شده و بسیاری از کشورها از آمریکا گرفته تا اروپا برای مهار روند صعودی تورم در چند ماه گذشته نرخ بهره را افزایش داده اند. در جنگ جهانی با تورم، بانک های مرکزی تلاش می کنند نرخ های بهره را بالا ببرند تا بر ارزش پول ملی خود بیفزایند و تورم را مهار کنند. طی هفته های گذشته اکثر بانک های مرکزی از جمله فدرال رزرو آمریکا بارها نرخ های بهره را بالا برده اند و به نظر می رسد که در آینده باز هم نرخ بهره را افزایش دهند؛ چراکه تورم به شدت بالا رفته است.

اما رشد ارزش دلار به اقتصادهای جهان به ویژه اقتصادهای نوظهور که بدهی دلاری بالایی دارند، آسیب زیادی وارد می کند. بانک های مرکزی شاهد کاهش ارزش پول ملی خود در برابر دلار هستند و طبیعی است که تمهیداتی برای جلوگیری از این اتفاق بیندیشند. اخیرا بانک های مرکزی انگلستان و سوییس نرخ های بهره را بالا برده اند تا از تورم وارداتی در امان باشند. وقتی ارزش پول ملی کاهش می یابد، قیمت کالاهای وارداتی بالا می رود و فشارهای تورمی بیشتر می شود. در سوی دیگر این ماجرا، آمریکا قرار دارد و این روزها بهترین زمان برای گردشگران آمریکایی است تا به اروپا سفر کنند؛ چراکه طبق آمارها از ابتدای سال 2022 تاکنون ارزش دلار در مقابل ین ژاپن رشد 15 درصدی، در مقابل پوند رشد 10 درصدی و در مقابل یوان چین هم رشد 5 درصدی را تجربه کرده است. سوال این است که دلار چطور قدرت گرفت؟ هفته نامه «اکونومیست» در گزارش تازه خود به این پرسش پاسخ می‎دهد.

پاتک پولی به پاندمی تورم

در پی اوج گیری تورم جدید در اقتصاد جهانی، موج جدید سیاست افزایش نرخ بهره در دستور کار بانک های مرکزی سراسر جهان قرار گرفته و سیاست گذاران پولی برای مقابله با روند رو به رشد تورم، دست به کار شده و نرخ بهره را بالا برده اند. پس از آنکه با وقوع پاندمی کرونا و ورود اقتصاد جهانی به رکود، بانک های مرکزی جهان با استفاده از ابزار نرخ بهره و با موضع انبساطی برای مبارزه با این رکود اقدام کردند، به دنبال تزریق فزاینده پول به اقتصادهای سراسر دنیا، بسیاری از کارشناسان پیش بینی می کردند که این روند به تورم منتهی خواهد شد و موعد آن تنها به زمان بازگشایی اقتصادها و رفع محدودیت های کرونایی بستگی داشت؛ پیش بینی ای که البته رنگ واقعیت به خود گرفت و رکورد 40 ساله تورم در آمریکا را شکست. موج تورمی تنها به آمریکا محدود نشد و اقتصادهای بزرگ جهان نیز با رشد تورم مواجه شدند. بانک های مرکزی در چنین شرایطی، سیاست های انقباضی را در دستور کار خود قرار داده اند. به طوری که طبق برآورد بلومبرگ تاکنون در سال 2022 میلادی بیش از 50 بانک مرکزی در جهان نرخ بهره سیاستی خود را برای مقابله با تورم بالا برده اند. آمریکا، انگلیس، روسیه، کانادا، استرالیا و برزیل از آخرین کشورهایی هستند که نرخ بهره خود را افزایش داده اند.

جالب آنکه برخلاف اقتصادهای تراز اول دنیا که با افزایش نرخ بهره تلاش می کنند جلوی جهش هرچه بیشتر تورم را بگیرند، برخی کشورها در جهت عکس این سیاست اقتصادی عمل کرده اند که از جمله آنها بانک مرکزی ترکیه است، آن هم در حالی که تورم در این کشور به مرز تاریخی 80 درصد رسیده است. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه بارها نرخ بهره را دشمن اقتصاد ترکیه معرفی کرده و نرخ بهره را با عباراتی همچون «مادر تمام شیاطین» و «بزرگترین مانع توسعه ترکیه» خطاب کرده است. البته این ایده اردوغان در بدنه کارشناسی ترکیه منتقدانی هم دارد، اما اردوغان با پافشاری بر سیاست پولی نامتعارف خود و برای مقابله با این مخالفت ها در این سال ها بارها روسای بانک مرکزی ترکیه را برکنار کرده است.

اوج گیری دلار با نرخ بهره

پرسش این است که ارزش دلار چطور بالا رفت و آیا این مسیر صعودی ادامه خواهد یافت؟ «اکونومیست» در پاسخ می نویسد: «این روزها بهترین فرصت برای گردشگران آمریکایی است تا به اروپا سفر کنند. دلیلش، افزایش ارزش دلار نسبت به یورو است. برابری یورو-دلار در وضعیتی قرار دارد که حتی می توان به ارزشمندتر شدنِ دلار نسبت به یورو هم امید داشت. البته آمریکایی ها می توانند به کشورهای آسیایی مانند ژاپن هم بروند؛ چراکه دلار در مقابل ین ژاپن هم قدرت گرفته است. در واقع، آمریکایی ها این روزها به هر کشوری سفر کنند، سفری ارزان برای شان محسوب می شود؛ زیرا از ابتدای امسال تاکنون ارزش دلار در برابر ین رشد 15 درصدی، در برابر پوند رشد 10 درصدی و در برابر یوان هم رشد 5 درصدی را تجربه کرده است.

اوایل سال 2021 بود که دلار به پایین ترین سطح خود در آن زمان نسبت به پنج سال گذشته اش رسید. دلار در آن زمان نسبت به سایر ارزها در سبد ارزی، وضعیت مطلوبی نداشت. مهمترین دلیل کاهش ارزش دلار در آن زمان، کرونا بود، اما حالا زندگی در مسیر عادی شدن قرار گرفته و به همراه عادی شدن جریان زندگی، دلار هم توانسته است ارزش خود را بازیابد. در یک سال گذشته شاخص دلار نسبت به سایر ارزها، وضعیت مطلوبی داشته و در سال 2022 توانسته به بالاترین ارزش خود از سال 2002 تاکنون دست یابد.

مهمترین عامل افزایش ارزش دلار، به تغییر سیاست های فدرال رزرو آمریکا برمی گردد. فدرال رزرو مصمم است که نرخ تورم را مهار کند، در نتیجه نرخ بهره را از ماه مارس تاکنون 1.5 درصد دیگر افزایش داده است. این انقباضی ترین سیاستی است که فدرال رزرو از سال 1980 تاکنون در پیش گرفته است. نرخ بهره، یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده برای نرخ ارز است و به سادگی می تواند آن را تحت تاثیر قرار دهد. در یک شرایط برابر، کشوری که نرخ بهره بالاتری دارد احتمالا ارز باارزش تری هم دارد. دلیلش این است که می تواند با نرخ بهره بالاتر، سرمایه بیشتری جذب کند و بدین ترتیب، ارزش ارز رسمی اش هم بالا می رود. این همان اتفاقی است که در مورد دلار رخ داده است.

رشد دلار ادامه خواهد داشت؟

اما چرا سایر بانک های مرکزی همانند بانک مرکزی آمریکا اقدام نکرده اند و نرخ بهره را افزایش نداده‎ اند؟ پاسخ در نقطه بحران است. در مورد اروپا، تورم از محل انرژی ناشی شده است. قیمت گاز طبیعی به دلیل جنگ روسیه و اوکراین افزایش یافته است. در نتیجه اگر بانک مرکزی اروپا سیاست های پولی خود را تغییر دهد و سیاست انقباضی را برای افزایش نرخ بهره در پیش گیرد، الزاما نمی تواند تورم را مهار کند؛ چراکه تورم در بحران جنگ و کمبود عرضه گاز طبیعی ریشه دارد، اما در آمریکا قضیه فرق می کند و تورم از محل سیاست های پولی فدرال رزرو ناشی شده است؛ یعنی بسته هایی که بانک مرکزی آمریکا برای مهار همه گیری کووید-19 ارائه کرده بود و با سیاست کاهش نرخ بهره همراه بود، جرقه افزایش نرخ تورم را زد. حالا آمریکا می تواند با افزایش نرخ بهره، جلوی افزایش تورم را بگیرد. به همین خاطر است که آمریکا ارز قدرتمندتری هم دارد.

دلار به عنوان یک دارایی امن در جهان شناخته می شود. طبق اعلام بانک استاندارد چارترد، 45 درصد از قدرت اخیر دلار به این خاطر است که به عنوان یک دارایی امن مورد استفاده سرمایه گذاران قرار می گیرد. به این ترتیب، دلار توانسته از دو جهت، حمایت لازم را برای افزایش ارزش دریافت کند و به یک ارز قدرتمند تبدیل شود، اما آیا این مسیر رشد ادامه خواهد داشت؟ واقعیت این است که اگر فدرال رزرو همچنان به افزایش نرخ بهره ادامه دهد و جلوتر از سایر بانک های مرکزی جهان عمل کند، احتمالا باز هم ارزش دلار افزایش خواهد یافت. به علاوه، اگر بحران اقتصادی رخ دهد، از آنجا که دلار به عنوان یک دارایی امن شناخته می شود، احتمالا باز هم با افزایش تقاضا روبه رو خواهد شد و این امر در نهایت، رشد ارزش آن را به دنبال خواهد داشت. بنابراین می توان گفت که دلار در آینده هم احتمالا مسیر صعودی خود را ادامه خواهد داد.»

ارتباط با نویسنده: [email protected]