نمایشگاه کتاب فرانکفورت 2022

ناشران ایرانی سال های متمادی است که در نمایشگاه کتاب فرانکفورت به عنوان یکی از مهمترین رویدادهای فرهنگی جهان شرکت می کنند، اما گویا امسال این اتفاق نخواهد افتاد؛ چراکه ایران از نمایشگاه کتاب فرانکفورت 2022 انصراف داده است. آنطور که «خانه کتاب و ادبیات ایران» گزارش داده، مسئولان فرهنگی با توجه به وقایع اخیر ایران و آنچه که آن را «دخالت آشکار در امور داخلی و عدم توانایی برای تامین امنیت و رعایت شئون غرفه جمهوری اسلامی ایران در نمایشگاه» خوانده اند، رسما از حضور در هفتاد و چهارمین دوره نمایشگاه کتاب فرانکفورت انصراف داده اند.

پدیده های مختلفی در جهان، پسوند «فرانکفورت» را یدک می کشند که از جمله آنها می توان به «مکتب فرانکفورت» و یا «نمایشگاه کتاب فرانکفورت» اشاره کرد. نمایشگاه بین المللی کتاب فرانکفورت، رویداد پنج روزه ای است که هرساله در میانه ماه اکتبر برگزار می شود. از اکتبر 1949 میلادی که 205 ناشر در کلیسای سنت پاول شهر فرانکفورت گردهم آمدند تا همزمان با دویستمین سال تولد «گوته»، شاعر ملی آلمان بیش از 10 هزار عنوان کتاب را در نمایشگاهی به نام نمایشگاه کتاب فرانکفورت به تماشا بگذارند، بیش از هفت دهه زمان می گذرد. البته سابقه این نمایشگاه به زمان های دورتر برمی گردد؛ زمانی که آلمان در قرن پانزدهم، مهد صنعت نشر اروپا به شمار می رفت و «یوهانس گوتنبرگ»، مخترع ماشین چاپ در شهر ماینتس (در نزدیکی فرانکفورت) توانست اولین نسل کتاب های چاپی را تولید کند. از آن زمان، کتابفروشان آلمانی هرساله نمایشگاه کتاب را با هدف حمایت از صنعت جدید نشر برپا کرده اند و نمایشگاه کتاب فرانکفورت، ریشه در همین سنت دارد. جالب آنکه در دوران روشنگری به دلایل سیاسی و فرهنگی، نمایشگاه کتاب فرانکفورت برای مدتی جای خود را به نمایشگاه کتاب لایپزیک داد، اما پس از پایان جنگ جهانی دوم (1949)، این نمایشگاه مجددا در کلیسای سنت پاول شهر فرانکفورت، موقعیت برجسته گذشته خود را به دست آورد و تا به امروز به عنوان معتبرترین نمایشگاه کتاب جهان شناخته می شود.

ایران به نمایشگاه کتاب نمی رود

«خانه کتاب و ادبیات ایران»، مجری برپایی غرفه ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت، به دلیل «اقدامات غیرفرهنگی مسئولان برگزاری نمایشگاه» به طور رسمی از حضور در این رویداد انصراف داد. طبق گزارش «خانه کتاب و ادبیات ایران»، «مسئولان هفتادوچهارمین دوره نمایشگاه بین المللی کتاب فرانکفورت با ارسال نامه ای ضمن دخالت آشکار در امور داخلی ایران و اعلام عدم توانایی برای تأمین امنیت و رعایت شئون غرفه جمهوری اسلامی ایران و گروه ایرانی حاضر در نمایشگاه، بدون اطلاع رسانی قبلی نسبت به انتقال غرفه از سالن اصلی به یکی از سالن های فرعی که محدودیت دسترسی عمومی دارد، اقدام کردند. در همین حال، سفارت آلمان در تهران نیز با وجود وعده های قبلی و در اقدامی هماهنگ با مسئولان نمایشگاه فرانکفورت، در صدور روادید برای گروه اعزامی تعلل کرد.

«خانه کتاب و ادبیات ایران» که بیش از یک دهه در این نمایشگاه حاضر بوده و فرصت حضور فعالان صنعت نشر را در نمایشگاه های بین المللی کتاب فراهم می کند، در پاسخ به مسئولان نمایشگاه فرانکفورت و در اعتراض به رفتار غیرحرفه ای آنها که با اهداف فرهنگی اعلام شده برای این رویداد تعارض آشکار دارد، اعلام کرد: از این نمایشگاه انتظار می رفت با رفتار حرفه ای فرصتی برابر در اختیار کشورها قرار دهد و به روابط دوجانبه مطلوب ایجادشده در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران و فرانکفورت پایبند باشد، اما متأسفانه با طرح مسائلی واهی درخصوص امور داخلی ایران، سعی دارد بر تلاش های سفیران فرهنگی نشر ایران سایه افکند و در مسیر معرفی و پیشرفت های این صنعت سنگ اندازی کند. «خانه کتاب و ادبیات ایران» به عنوان مجری برپایی غرفه جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر اینکه جانمایی جدید در شأن و جایگاه نشر کشورمان نیست و امکان اجرای برنامه های پیش بینی شده را ندارد، از حضور در هفتاد و چهارمین دوره نمایشگاه بین المللی کتاب فرانکفورت به طور رسمی انصراف داد. این اقدام یکجانبه نمایشگاه فرانکفورت در تغییر محل از پیش تعیین شده غرفه، در صورتی است که «خانه کتاب و ادبیات ایران» در اسفندماه ۱۴۰۰ نسبت به ثبت نام در این دوره اقدام کرد و در فروردین ماه ۱۴۰۱ با انتشار فراخوان برای همکاری و مشارکت از ناشران سراسر کشور، دعوت به عمل آورده بود. ناشران و فعالان بین المللی نشر ایران نیز نسبت به تنظیم قرارهای ملاقات با طرف های خارجی، آماده‎سازی نمایه های چندزبانه و نمونه آثار برای انعقاد قراردادهای انتشار به زبان های دیگر و بهره برداری از این نمایشگاه برنامه ریزی و اقدام کرده بودند.»

همه راه‎ ها به فرانکفورت می رسد

هفتاد و چهارمین نمایشگاه کتاب فرانکفورت (FBF) از 19 تا 23 اکتبر 2022 میلادی (27 مهرماه تا یکم آبان ماه ۱۴۰۱) در شهر فرانکفورت آلمان برگزار می شود. نمایشگاه کتاب فرانکفورت، بزرگترین نمایشگاه کتاب جهان براساس شمار ناشران شرکت کننده و همچنین تعداد بازدیدکنندگان است. امسال نزدیک به 7 هزار غرفه ‎دار از بیش از یکصد کشور جهان و بیش از 290 هزار بازدیدکننده در مدت پنج روز در این رویداد فرهنگی شرکت می کنند. ناشران نیز از تمام دنیا به نمایشگاه کتاب فرانکفورت 2022 می آیند تا درباره حقوق بین المللی چاپ و نشر کتاب مذاکره کنند.

حدود ۵۰۰ سال پیش، «یوهانس گوتنبرگ»، مخترع ماشین چاپ توانست در شهر ماینتس آلمان برای اولین بار با حروف متحرک، کلماتی را بر روی کاغذ چاپ کند و همزمان با این اتفاق، نخستین مرکز نمایش کتاب با نام نمایشگاه فرانکفورت برپا شد. از آن زمان تاکنون مردم شهر فرانکفورت هرساله در همان مکان اولیه برای رونمایی از جدیدترین کتاب های منتشرشده گردهم می آیند. البته این نمایشگاه در عصر روشنگری در میانه قرن هفدهم میلادی برای مدتی جایگاه خود را به عنوان مهمترین نمایشگاه کتاب اروپا و جهان به نمایشگاه کتاب لایپزیک واگذار کرد، اما پس از حوادث جنگ جهانی دوم دوباره موقعیت برجسته گذشته خود را به دست آورد و تا به امروز اعتبار خود را به عنوان بزرگترین نمایشگاه کتاب جهان حفظ کرده است. جالب اینکه در زمان برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب فرانکفورت، توریست های زیادی از سراسر جهان از این شهر دیدن می کنند و یکی از محبوب ترین دیدنی های شهر فرانکفورت برای تورهای گردشگری، همین نمایشگاه است. نکته دیگر، حضور فزاینده ناشران شاخص دنیا در این رویداد است و براساس آمارها، بیش از 7 هزار ناشر با حضور در نمایشگاه کتاب فرانکفورت 2022، از کتاب های جدید خود رونمایی می کنند. البته در این نمایشگاه برخلاف نمایشگاه کتاب تهران، کتابی به بازدیدکنندگان فروخته نمی شود و نمایشگاه کتاب فرانکفورت به معنای واقعی کلمه، «نمایشگاه» محسوب می شود و نه «فروشگاه کتاب»، به طوری که ناشران از کشورهای مختلف در این نمایشگاه، دستاوردهای خود را به نمایش می ‎گذارند و از این فرصت برای گسترش تعاملات بین المللی صنعت نشر خود بهره می ‎گیرند. به همین دلیل، نمایشگاه کتاب فرانکفورت، قلب تپنده صنعت نشر کتاب به شمار می ‎آید و به عنوان سرآمد تمام نمایشگاه‎ ها و بزرگترین آوردگاه کتاب جهان، چه از نظر کمی و چه کیفی بر محتوای نشر جهان اثرگذار است.

تفاوت نمایشگاه فرانکفورت و تهران

شاید مهمترین ویژگی نمایشگاه کتاب فرانکفورت، ماهیت تخصصی آن باشد؛ یعنی نمایشگاه کتاب فرانکفورت همچون نمایشگاه کتاب تهران، ماهیت فروشگاهی و مخاطب عام ندارد، بلکه برعکس، ماهیت تخصصی و نمایشگاهی دارد و مخاطبان آن عمدتا کارشناسان و اهالی نشر و فرهنگ هستند که برای گفت‎ وگو و مبادله رایت کتاب حضور پیدا می کنند. در نقطه مقابل، نمایشگاه کتاب تهران با وجود اینکه در این سال ‎ها به یک نهاد فرهنگی و اجتماعی تبدیل شده، اما متاسفانه آنچنان ماهیت فروشگاهی پیدا کرده که صدای اعتراض کتابفروشان را درآورده است و آنها نسبت به تخفیف‎ های قابل توجه ناشران در نمایشگاه همواره انتقاد دارند؛ چراکه این تخفیف ‎ها، تعادل بازار کتاب را برهم می‎ زند و به حذف کتابفروشان از چرخه ناشر-کتابفروش-خواننده منجر می شود. بنابراین به نظر می رسد نمایشگاه کتاب تهران تقریبا شبیه هیچ نمایشگاه دیگری نیست و شاید درست ‎تر این باشد که به جای مقایسه پوچ و بیهوده این دو نمایشگاه، ویژگی‎ های نمایشگاه کتاب تهران را به مزیت تبدیل کنیم.

از سوی دیگر، ناشران ایرانی نیز متاسفانه در سال های گذشته ارتباط درست و پایداری با پیکره صنعت نشر در جهان برقرار نکرده اند؛ چراکه قانون کپی رایت در ایران رعایت نمی شود و همین امر موجب بی‎ اعتمادی ناشران خارجی و بی ‎اعتنایی آنها به بازار کتاب ایران شده است؛ کما اینکه بسیاری از نویسندگان خارجی از ترجمه و انتشار کتاب ‎های‎ شان در ایران اصلا خبر ندارند. با این وجود، هرچند ایران کماکان به کنوانسیون برن نپیوسته، اما در این سال ‎ها برخی از ناشران شاخص و شناخته شده کشورمان در ترجمه و انتشار آثار خارجی، حقوق اثر و کپی رایت آن را خریداری کرده اند. با این حال، به دلیل وضعیت آشفته و پادرهوایی که در فقدان قانون کپی رایت در ایران شکل گرفته، اثر یادشده از سوی شخص و ناشری دیگر به راحتی ترجمه و منتشر شده است. ایران در حالی از نمایشگاه بین المللی کتاب فرانکفورت 2022 انصراف داده که به نظر می رسد همین ارتباط جسته و گریخته ‎ای که به واسطه حضور سالیان اخیر ناشران ایرانی در نمایشگاه کتاب فرانکفورت رقم خورده بود، از دست خواهد رفت و بیم آن می ‎رود که غیبت ایران در این نمایشگاه ادامه‎ دار باشد.

ارتباط با نویسنده: [email protected]