اولین بودجه با ریال جدید

با تصویب حذف چهار صفر از پول ملی در مجلس شورای اسلامی، حالا اولین بودجه با ریال جدید، رونمایی شده است. هفته گذشته، لایحه بودجه سال ۱۴۰۵ از پاستور به بهارستان رسید و برای نخستین بار، لایحه بودجه با ریال جدید (حذف چهار صفر از پول ملی) روی میز نمایندگان مجلس قرار گرفته است. هرچند رونمایی بودجه از ریال جدید، بیشتر جنبه روانی و محاسباتی دارد، اما نشان دهنده تمایل سیاستگذار به قابل فهم تر کردن ابعاد بحران و پذیرش ضمنی شکست سیاست های تثبیتی گذشته است. این اولین بودجه سنواتی کشور است که پس از نهایی شدن فرآیند حذف چهار صفر، به صورت رسمی با ریال جدید، تدوین و رونمایی شده است؛ اقدامی که در صورت تصویب نهایی، می تواند نقطه پایانی بر سال ها استفاده از ارقام نجومی و محاسبات پیچیده در اسناد مالی کشور باشد. طبیعتا در اولین بودجه با ریال جدید، اعداد و ارقام کوچک تری دیده می شود که البته به دلیل جدید بودن و عادت نکردن چشم، تبدیل ارقام از «ریال» به «تومان» سخت تر شده است.

این اما تنها ویژگی شاخص بودجه سال آینده نیست. در لایحه بودجه سال ۱۴۰۵، نرخ ارز گمرکی به شکل بی سابقه ای افزایش یافته، ارز ترجیحی حذف شده و دولت تلاش کرده به جای یارانه ارزی پنهان، یارانه نقدی و کالابرگی آشکار توزیع کند. بودجه ۱۴۰۵ با رشد اسمی ۲ درصدی، ظاهری انقباضی دارد و همزمان با مجموعه ای از تغییرات عمیق ارزی و قیمتی همراه است. به نظر می رسد سال ۱۴۰۵ را باید نقطه پایان ارز ترجیحی پس از گذشت هفت سال دانست. قرار است در بودجه سال آینده، رانت ارز ترجیحی کاملا حذف شود و به جای آن کالابرگ به مردم اختصاص یابد. طبق برآوردهای بودجه، منابع حاصل از حذف ارز ترجیحی، 572 هزار میلیارد تومان است و نزدیک به 5.8 میلیارد دلار از منابعی که پیشتر به صورت رانت در بین واردکنندگان توزیع می شد، قرار است تبدیل به کالا شده و به دست مردم برسد.

بازسازی اعتماد عمومی به پول ملی

یک قرن است که «ریال» در مناسبات رسمی، مورد استفاده و دادوستد قرار می گیرد اما مبنای محاسبات ذهنی مردم در تمامی این سال‎ها «تومان» بوده  است. حالا برای اولین بار ریال جدید در لایحه بودجه رونمایی شده است. پیشتر در مهرماه امسال، نمایندگان مجلس، حذف چهار صفر از پول ملی را به تصویب رساندند و شورای نگهبان نیز از عدم مغایرت لایحه حذف چهار صفر از پول ملی با موازین شرع و قانون اساسی، خبر داد. در ادامه این تحولات حالا اولین بودجه با ریال جدید، رونمایی شده است. البته حذف صفر از پول ملی، موضوع جدیدی در اقتصاد ایران نیست و سابقه این موضوع به دهه ۷۰ بر می گردد. در سال ۷۲ برای نخستین بار موضوع حذف صفر از پول ملی در دستور کار بانک مرکزی قرار گرفت، اما منتقدان، مانع از پیگیری آن شدند و از آن سال ها تا به امروز، صفری از پول ملی حذف نشد. اما در این مدت ترکیه ۶ صفر، ونزوئلا در مقاطعی ۳ صفر، ۸ صفر و ۶ صفر، رومانی ۴ صفر، زیمبابوه ۱۰ صفر و... از پول ملی خود را حذف کردند که هر کشوری بنا بر شرایطی که داشت، تجربه خوب، بد و خنثی از حذف صفر را پشت سر گذاشت.

موضوع مهم اینجاست که در اغلب این موارد، هدف از حذف صفر، تورم زدایی نیست، بلکه بانک مرکزی با این اقدام، اصلاح ساختار واحد پولی و تسهیل محاسبات مالی را دنبال می کند. به گفته کارشناسان، حذف چهار صفر از پول ملی که به ظاهر یک تغییر صرف در صورت بندی عددی پول به نظر می رسد، در بطن خود دارای ابعاد وسیع اقتصادی، اجتماعی و حتی روانشناختی است که ممکن است آثار مثبت و منفی متعددی بر پیکره اقتصاد و جامعه بر جای گذارد و به شرط مهیا بودن زیرساخت ها، می تواند آثار عمیق تری در اقتصاد داشته باشد. با وجود مزایای حذف صفر از پول ملی، منتقدان می گویند اولویت‎های مهمتری از حذف صفر در اقتصاد ایران وجود دارد. از دیدگاه منتقدان و مخالفان، اساسا حذف صفر نمی تواند اعتبار پول ملی کشور را حفظ کند و تاثیری هم در تحقق سایر اهداف پیش بینی شده از جمله کاهش هزینه چاپ پول ندارد. هرچند تسهیل محاسبات مالی و ایجاد اعتبار برای واحد پول ملی، از جمله دلایل صفرزدایی از پول ملی عنوان شده، اما منتقدان می گویند برای اجرای این سیاست، در شرایط اقتصادی امروز کشور هیچ اولویتی مطرح نیست و حذف صفر نمی تواند اعتبار پول ملی کشور را حفظ کند.

اصلاحات اقتصادی با تغییر چهره ریال

با تداوم تورم بالا و سقوط چشمگیر ارزش ریال، پول ملی ایران عملاً بخش قابل توجهی از کارکردهای بنیادین خود را از دست داده و حالا با تصویب حذف چهار صفر از پول ملی در مجلس، «اولین بودجه با ریال جدید» رونمایی شده است. حذف صفر از واحد پول ملی یا به اصطلاح «بازتعریف پول»، اقدامی است که توسط برخی کشورها (غالبا بر اثر تورم) صورت می گیرد و نمونه های زیادی از حذف صفر و یا بازتعریف پول در سطح جهانی به چشم می خورد که اغلب این اصلاحات در کشورهای درحال توسعه و یا در دوره پس از جنگ، رخ داده است. این اقدام، یک ابزار کمکی است که با کاهش عرضه پول همراه و بیشتر با نیت از بین بردن اثرات ابرتورم به کار گرفته می شود، اما به خودی خود، اگر در زمان مناسب صورت نگیرد نتیجه مثبتی به همراه ندارد؛ چراکه مردم برای محافظت از سرمایه خود از تکانه های تورمی، دارایی های سنگین یا ارزهای خارجی را خریداری می کنند که در نتیجه تورم ممکن است بیشتر تشدید شود. این بازتعریف پول یا حذف صفر، فرآیندی است که طی آن، ارزش ظاهری اسکناس ها یا سکه هایی که به عنوان واحد پولی رایج مورد استفاده هستند، تغییر می کند و تا امروز کشورهای بسیاری از جمله ترکیه، برزیل، آرژانتین، روسیه، مجارستان، فرانسه، غنا و بسیاری از کشورهای دیگر، اقدام به حذف چند صفر از پول ملی خود داشته اند که در برخی از این کشورها، حتی چند مرحله حذف صفر از پول ملی به دلیل تورم بسیار بالا صورت گرفته است؛ به عنوان مثال، برزیل رکورددار اجرای سیاست حذف صفر است که طی شش مرحله، ۱۸ صفر از واحد پول ملی خود را حذف کرده است.

در ایران نیز طی سال های گذشته، بهتر است بگوییم به علت تورمی که در دهه های اخیر تداوم داشته، ارزش پول ملی با کاهش قابل توجهی، روبه‏رو شده و حتی «محمدرضا فرزین»، رئیس کل بانک مرکزی در این باره، گفته است که تصویر ریال ایران، تصویر مناسب و صحیحی در سطوح مختلف اقتصاد جهانی نیست و اجرای این سیاست در «زمان مناسب» می تواند به بهبود تصویر ریال کمک کند و به همین منظور، سیاست حذف صفر از پول ملی در دستور کار بانک مرکزی قرار دارد. علاوه بر این، سیاستگذار پولی معتقد است که ارزش پول ملی در حال حاضر نسبت به ارزهای خارجی به شدت افت کرده و مردم نیز در محاورات و معاملات خود از واحد فعلی پول، یعنی «ریال» استفاده نمی کنند؛ بنابراین لزومی ندارد که واحد فعلی پول کشور را حفظ کرد.

واکنش ها به رونمایی بودجه از ریال جدید

با انتشار خبر ریال جدید و قِران در لایحه بودجه ۱۴۰۵، موجی از واکنش ها در میان مخاطبان شکل گرفت؛ واکنش هایی که نشان می دهد بخش قابل توجهی از مردم، حذف صفر از پول ملی را نه یک اصلاح اقتصادی، بلکه اقدامی صوری و بی اثر بر معیشت خود می دانند. در گزارشی که «ایسنا» با عنوان «ریال جدید و قِران رسماً به اقتصاد ایران آمد» روی خروجی این خبرگزاری منتشر شد، کاربران به بیان نظرات خود پرداخته و نوشته اند که حذف صفرها در معیشت آنها، تاثیری نخواهد داشت و تنها یک اقدام صوری قلمداد می شود. بسیاری از مخاطبان با اشاره به تورم بالا و کاهش شدید قدرت خرید، عنوان کردند که تغییر نام و مقیاس پول، بدون مهار تورم، تاثیری بر زندگی روزمره آنها نخواهد داشت. یکی از کاربران نوشته است: «من ۱۵ میلیون حقوق می گیرم؛ با حذف صفر زندگی بهتر می شود؟ تورم سر جای خودش است.» برخی دیگر نسبت به تکرار این سیاست در سال های آینده هشدار داده اند. به گفته یکی از مخاطبان: «با این تورم، دو سال دیگر دوباره باید چند صفر دیگر را حذف کنند.»

مقایسه وضعیت اقتصادی ایران با کشورهای دیگر نیز در میان نظرات دیده می شود. یکی از کاربران با اشاره به رشد اقتصادی افغانستان، نوشته است: «افغانستان جنگ زده رشد اقتصادی داشته، اما دلار در ایران به ۱۳۶ هزار تومان رسیده؛ خودتان قضاوت کنید.» بخشی از واکنش ها هم رنگ و بوی انتقادی به خود گرفته و ریشه مشکلات اقتصادی را نه در ساختار پولی، بلکه در سوءمدیریت، فساد و ناکارآمدی سیاستگذاری می دانند. کاربری نوشته است: «مشکل اقتصاد با صفر کم و زیاد کردن حل نمی شود؛ دزدی و چپاول نکنید، شاید اوضاع بهتر شود.» سردرگمی مردم درباره واحد پولی جدید نیز یکی دیگر از محورهای پرتکرار نظرات است. برخی معتقدند حتی در صورت اجرای این طرح، مردم همچنان از تومان استفاده خواهند کرد و ریال جدید در معاملات روزمره، جایگاهی نخواهد داشت. در مجموع، واکنش های مردمی، نشان می دهد که ریال جدید، بیش از آنکه امیدی برای بهبود معیشت ایجاد کند، به نمادی از فاصله میان سیاستگذاری اقتصادی و واقعیت سفره های مردم، تبدیل شده است؛ فاصله ای که به باور بسیاری از مخاطبان، با تغییر نام پول، پر نخواهد شد.

ارتباط با نویسنده: [email protected]