نکاتی کلیدی درباره مالیات

یکی از مهم ترین منابع درآمد دولت ها مالیات است. براساس قانون برنامه توسعه چهارم، پنجم و ششم بودجه جاری کشور باید از محل مالیات تأمین شود نه نفت و درآمدهای نفتی. باید برای مسائل زیربنایی و بین نسلی مثل بندرگاه و راه آهن، جاده و پل ها و مسائل مربوط به منابع آب و محیط زیست سرمایه گذاری شود، اما در حال حاضر نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص ملی در ایران 7.5 درصد است. این نسبت در حالی کسب  شده که در ترکیه در همسایگی ما آن را به 20 درصد رسانده است.

در کشورهای اسکاندیناوی مثل سوئد، نروژ و فنلاند، نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص ملی 50 درصد است. چرا این نسبت در ایران پایین است؟ دلیل اصلی تعداد زیاد فرارهای مالیاتی و معافیت های مالیاتی قابل توجه است. براساس برآوردهای کارشناسی تنها 40 درصد اقتصاد ایران مالیات می دهد، 20 درصد از اقتصاد از مالیات معاف است و 40 درصد دیگر مالیات نمی دهد. راهکار افزایش نسبت مالیات و تولید ناخالص ملی چیست؟ طراحی یک سیستم مالیاتی کارآمد با کمک گرفتن از تجربه کشورهای توسعه یافته برای طراحی یک سیستم جامع مالیاتی به اداره منطقی کشور کمک می کند.

مالیات ابزاری برای تحقق عدالت اجتماعی است. کسانی که درآمد بیشتری دارند مالیات بیشتری می دهند و در کنار ایجاد یک سیستم تامین اجتماعی کارآمد می توان به اقشار نیازمند با باز توزیع پول در کشور کمک کرد. جریان یافتن سیستم کارآمد مالیاتی و تامین اجتماعی به کاهش ضریب جینی و درنهایت متعادل شدن توزیع درآمد و ثروت در جامعه می انجامد؛ تجربه ای که کشورهای اسکاندیناوی از آن امروز به خوبی نفع می برند. مردم سالاری و تحکیم دموکراسی یکی از آثار مثبت اجرای سیستم کارآمد مالیاتی است.

اگر خودروی یک شهروند ایرانی خراب شود، پلیس هم آن خودرو را هل می دهد چراکه بخشی از حقوق آن پلیس از مالیات مردم است که تأمین می شود. باید در مورد اجرای سیستم جامع مالیاتی در ایران به چند نکته مهم توجه کرد. نکته اول فاصله گرفتن از روش های سنتی و اتکای بیشتر به تکنولوژی اطلاعات است. نکته دیگر هماهنگی مجموعه حاکمیت برای دریافت مالیات است.

در این زمینه به همکاری جدی مجلس، قوه قضاییه و دولت نیاز داریم تا به هدف غایی اخذ مالیات یعنی عدالت اجتماعی برسیم و البته به نظر من نقش قوه قضاییه به دلیل مقابله با فرارهای مالیاتی پررنگ تر است. در اقتصاد آمریکا ضرب المثلی است که می گوید از مرگ می شود فرار کرد اما از مالیات هرگز. این نشان می دهد که یک سیستم مالیاتی کارآمد تا چه اندازه می تواند جلوی فرار مالیاتی را بگیرد.

این در حالی است که در ایران در بعضی زمینه ها هیچ تعادلی بین درآمدها و مالیات ها وجود ندارد. برای مثال هزاران میلیارد هزینه درمان خانوارهای متکی به بخش خصوصی در ایران است درحالی که مالیات دریافتی از پزشکان هیچ تناسبی با این میزان هزینه ندارد و بسیار اندک است.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی