جایزه نوبل ادبیات 2015 در دستان سوتلانا الکسیویچ

سوتلانا الکسیویچ (Svetlana Alexievich) نویسنده اهل بلاروس، برنده جایزه نوبل ادبیات سال 2015 شد. او متولد 1948 در اوکراین از پدری بلاروسی و مادری اوکراینی  به دنیا آمد و نخستین نویسنده‌ بلاروس است که موفق به دریافت این جایزه می شود. عمده شهرت سوتلانا الکسیویچ به‌خاطر وقایع نگاری از فاجعه اتمی نیروگاه چرنوبیل و خاطرات جنگ شوروی در افغانستان است. او از همان ابتدا که خبرنگار یک روزنامه محلی در دهه هفتاد میلادی بود، روحیه جسور و متفاوتش را نشان داد. سوتلانا مجموعه گفتگوهایی را با زنان جنگ جهانی دوم انجام داد و نتیجه این گفتگوها بعدها کتابی شد به نام «چهره غیرزنانه جنگ» که تا سالها از سوی حزب کمونیست اجازه انتشار نداشت.

ساختار آثار سوتلانا الکسویچ بر روایت شفاهی و گفتگو با شاهدان عینی استوار است و وی با تلفیق روزنامه‌نگاری و ادبیات توانسته در آثارش به سبکی شخصی دست پیدا کند. از مهمترین کتابهای وی، «صداهایی از چرنوبیل، تاریخ شفاهی یک فاجعه اتمی» و «پسران زینک(تابوت فلزی)؛ صداهای شوروی از جنگ افغانستان» است؛ «صداهای از چرنوبیل» وقایع‌نگاری پاکسازی تأسیسات هسته‌ای چرنوبیل پس از فاجعه سال ۱۹۸۶ است و «صداهای شوروی از جنگ افغانستان» خاطرات سربازان اتحاد جماهیر شوروی و مادران‌شان از جنگ افغانستان است. متاسفانه از این نویسنده هنوز کتابی به فارسی ترجمه نشده است.

سوتلانا الکسویچ در سال 2013 نیز برنده جایزه صلح ناشران آلمان در نمایشگاه کتاب فرانکفورت شده بود. در بیانیه اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان آلمان آمده بود، با این جایزه  سعی می شود از نویسنده ای ستایش شود که«دنیا‌های انسان‌ها را در بلاروس، روسیه و اوکراین ترسیم می‌کند و با فروتنی و بزرگ‌منشی، رنج‌ها و دلبستگی‌های آنان را به بیان درمی‌آورد». 

برخلاف سال‌های دور که برندگان جایزه نوبل ادبیات، شناخته شده و از مشهورترین نویسندگان جهان بوده‌اند، نوبل ادبیات در سال‌های اخیر عموما به نویسندگان کمتر شناخته‌ شده  اختصاص داشته است. به نام های سالهای اخیر نگاه کنید؛ سال 2012 مو یان از چین، سال 2011 توماس ترانسترومر از سوئد، سال 2008 ژان ماری گوستاو لوکلزیو از فرانسه، سال 2007 دوریس لسینگ از انگلیس، سال‌ 2004 الفرید جلینک از اتریش، سال‌ 2003 جان مکسول کوئتزی از آفریقای جنوبی، سال‌ 2002 ایمره کرتس ازمجارستان، سال‌ 2001 ویدیادار سوراجپراساد نایپال از ترینیداد و توباگو، سال 2000 گائو تسینگجیان از چین و...

اما آنچه سوتلانا الکسیویچ را با همه برندگان تاریخ نوبل متفاوت می کند، سال‌ها تبعید و مبارزه است که از او نویسنده ای می سازد که کتابهایش هنوز در کشور خودش اجازه انتشار ندارد. سوتلانا از منتقدان دولت بلاروس و الکساندر لوکاشنکو است که از ۲۰ ژولای ۱۹۹۴ تاکنون، قدرت بلامنازع و رییس جمهور بلاروس بوده  است.

برخلاف نوبل اقتصاد که زنان تنها یک بار در تاریخ صاحب آن شده‌اند، در نوبل ادبیات، سوتلانا الکسویچ چهاردهمین زنی است که برنده نوبل ادبیات شده و همچنین جزو معدود نویسندگانی است که برای نوشتن مجموعه آثاری که صددرصد داستانی یا شعر نبوده، جایزه نوبل ادبیات برده است.

گفتنی است هجدهمین نشست نوبل‌خوانی شهر کتاب یکشنبه ۲۶ مهر ساعت ۱۶:۳۰ به تحلیل و بررسی آثار سوتلانا الکسیویچ اختصاص دارد، که با حضور دکتر زهرا محمدی و دکتر آبتین گلکار، استادان زبان و ادبیات روسی دانشگاه‌های تهران و تربیت مدرس در مرکز فرهنگی شهر کتاب، واقع در خیابان شهیدبهشتی، خیابان شهیداحمد قصیر، نبش کوچه‌ سوم برگزار می‌شود.