هزینه آب؛ تنها مسئله‌ای که در حاشیه قرار گرفته است

تئودور شولتز می‌گوید: «کشاورز جهان‌سومی کارا اما فقیر است.» به باور من یکی از نشانه‌های کارایی و توانمندی کشاورز ایرانی (جهان‌سومی)، توانایی او در نحوه استفاده از آب و منابع آبی بوده است. برای نمونه، مردم کویر، موضوع هوشمندانه استفاده از آب‌های زیرزمینی را براساس تجربیاتشان به دست آورده بودند و به بیانی، مردم قدر آب زلال را می‌دانستند. هر کجا از قنات سخن به میان آمده، نام ایران هم در پی آن آمده اما این سرمایه مهندسی، ملی و تاریخی در حال نابودی است. 

در کشاورزی ایران، به تنها مسئله‌ای که توجه نمی‌شود، هزینه آب است (البته این گفته به این معنا نیست که قیمت آب افزایش یابد). بر این مبنا، نگاه مدیران به ارزش اقتصادی آب در کشور بی‌ارزش است و بی‌توجهی به ارزش اقتصادی آب تا جایی پیش رفته که صنایع بزرگ فولاد کشور با آب‌بری بسیار بالا در مناطق کویری و خشک مانند اصفهان، اراک و غیره ایجاد شده است یا در استان‌های کویری مانند یزد، صادرات محصولات کشاورزی هم داریم! 

موضوع بحران آبی که با آن مواجه هستیم به کاهش بارش‌ها و نزولات آسمانی مربوط نمی‌شود و این مسئله را ترازهای 50 ساله آب ایران به‌خوبی نشان می‌دهند که تغییرات معنا‌داری در حجم آب (بارندگی‌ها) نداشته‌ایم. رشد سطح باغ‌ها و کشتزارها از دهه 80 تا 90 خورشیدی، افزایش تولید محصولات جالیزی که به‌شدت به آب وابسته هستند و افزایش تولید غلات، گیاهان صنعتی و علوفه‌ای از موارد دیگر مدیریت‌های نا‌مناسب و نداشتن الگوی کشت است که بر بحران آب در کشور دامن زده است. 

در استان اصفهان تنها در پنج درصد از مساحت شهری اصفهان 78 درصد جمعیت متمرکز شده و بیشترین مراکز صنعتی و صنایع آب‌بر در این مساحت پنج درصدی انباشته شده است. این نتیجه 66 سال اجرای برنامه‌های توسعه‌ای است که از غرب الگو گرفته‌ایم و بدون آنکه بومی‌سازی کنیم آنها را پیاده کرده‌ایم. نتیجه چنین می‌شود که همه از بحران آب سخن می‌گوییم. با این وضعیت آیا باید انتظار داشت که آبی برای جلگه‌های اصفهان باقی بماند؟! یا در حاشیه زاینده‌رود که تمامی صنایع در آن متمرکز شده‌اند و بهترین زمین‌های کشاورزی را تصاحب کرده‌اند، آب و خاکی برای کشاورزی بماند؟

با این شرایط تازه مدیران ارشد این استان به این نتیجه رسیده‌اند که دیگر فولاد و توسعه این صنعت بس است! از زمانی که تکنولوژی‌های غرب بدون مطالعه و بومی‌سازی وارد کشور شدند، به مشکلات نیز افزوده شد و بر همین اساس شاید نگاه بدبینانه عده‌ای به انتقال تکنولوژی بیراه هم نباشد. بنابراین تا زمانی که برنامه‌های توسعه‌ای ادامه دارد، این حکایت همچنان باقی است. 

* اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان