مثلث ارزی ایران، روسیه و ترکیه در مقابل آمریکا / توافق سه جانبه برای حذف دلار

فرصت امروز: در روزهای پرالتهاب بازار ارز و در هنگامه ای که دلار هر لحظه بین مردم از ارزش بیشتری برخوردار می شود و برای خرید آن با هیجان به سمت بازار ارز حرکت می کنند، رئیس کل بانک مرکزی از توافق مهم ایران با روسیه و ترکیه درخصوص حذف دلار خبر داده است.

آنطور که عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی ایران در صفحه شخصی خود در اینستاگرام نوشته است، او روز جمعه، شانزدهم شهریورماه و در جریان نشست سه جانبه ایران، روسیه و ترکیه به همراه بیژن زنگنه، وزیر نفت نشست های دوجانبه مفید و سازنده ای در حضور روسای جمهور با مقامات اقتصای دو کشور روسیه و ترکیه داشته است. فروش نفت، خرید کالاهای اساسی، گسترش روابط بانکی، مبادله با پول های ملی طرفین با هدف حذف دلار و به طور کلی، توسعه روابط تجاری و اقتصادی، محور مذاکرات و توافقات با دو کشور همسایه بوده است.

در این میان، مهم ترین محور مذاکرات روز جمعه که همتی از آن سخن گفته، به مبادله با پول های ملی طرفین با هدف حذف دلار برمی گردد. ایران، روسیه و ترکیه به دنبال توافقی هستند که مبادلات فی مابین را با ارزهای محلی خود انجام دهند و دلار را از روابط مالی خود حذف کنند. استفاده از پیمان های پولی دوجانبه، یکی از شیوه های کارآمد برای دور زدن محدودیت های مالی آمریکاست، اما این پیمان ها چالش هایی نیز دارد که باید برای رفع آنها تمهیداتی اندیشیده شود.

ایجاد محدودیت های مالی یکی از اصلی ترین حربه هایی است که توسط آمریکا برای محدودسازی مبادلات اقتصادی کشورها استفاده می شود اما در مقابل، دیگر کشورها هم بااستفاده از ارزهای محلی در روابط تجاری با کشورهای دوست، تلاش می کنند دلار و سیستم مالی آمریکا را دور بزنند و حربه مالی این کشور را خنثی کنند.

پیمان پولی دوجانبه، روشی در پرداخت های بین المللی است که در آن به جای استفاده مستقیم از یک ارز واحد جهان روا مانند دلار، از دو ارز ملی کشورهای طرف معامله با یکدیگر استفاده می شود و با گشایش حساب توسط بانک های مرکزی هر کشور در کشور مقابل، سازوکاری برای تسویه مبادلات با ارزهای محلی فراهم می آید.

در این روش، طرفین یک ارز جهان روا، مانند یورو را مبنای محاسبات و تعدیل نوسانات ارز محلی قرار می دهند و در نهایت پرداخت های خود را با ارز محلی انجام می دهند. در این شیوه، از یک سو تحریم هایی مانند تحریم دلار عملاً بی اثر می شود و از سوی دیگر امکان ردیابی پرداخت های بین المللی این کشورها نیز از تیررس سیستم مالی و امنیتی کشورهای دیگر به ویژه آمریکا منتفی می شود.

بر این اساس، بسیاری از کشورها برای مقابله با سلطه مالی آمریکا دست به انعقاد قراردادهای پیمان پولی دوجانبه با شرکای تجاری و اقتصادی خود زده اند و ایران نیز از این قاعده مستثنا نبوده است.

در شرایط فعلی نیز به ویژه با تشدید جنگ اقتصادی آمریکا با اغلب کشورهای پیشرفته و نوظهور، تکاپو برای استفاده از ابزار پولی دوجانبه میان کشورهای مخالف با سیاست گذاری های یکجانبه آمریکا قوت گرفته است. در این میان ترکیه و روسیه نیز برای همراهی با ایران و استفاده از پیمان های پولی ابراز تمایل کرده اند و در جلسه ای که روز جمعه با حضور حسن روحانی، ولادیمیر پوتین و اردوغان روسای جمهور ایران، ترکیه و روسیه، برگزار شد، طرفین توافق کردند تا بتوانند مبادلات بانکی، فروش نفت و خرید کالا را رونق داده و با استفاده از ارزهای محلی، دلار را از مبادلات خود حذف کنند.

این توافق سه جانبه می کوشد تا فروش نفت، خرید کالاهای اساسی، گسترش روابط بانکی، مبادله با پول های ملی طرفین با هدف حذف دلار و توسعه روابط تجاری و اقتصادی در دستور کار سه کشور قرار گیرد و بر این اساس قرار است که در اولین فرصت، عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی در سفر به مسکو و در دیدار با رئیس کل بانک مرکزی روسیه، مذاکرات و توافقات مربوطه را پیگیری کند.

البته یکی از چالش های استفاده از پیمان پولی، نوسانات شدید ارزهای محلی است که می تواند محاسبات و تراز مالی تجار دو کشور را تحت تأثیر قرار دهد. برای رفع این مسئله، بانک های مرکزی دو کشور با مبنا قرار دادن یک ارز جهان روا، نسبت های مشخصی برای ارزش گذاری دو ارز محلی تعیین می کنند و در بازه های میان مدت (مثلاً یک ساله) به آن پایبند می مانند.

در این شرایط حتی با وجود نوسان شدید دو ارز ریال ایران و لیر ترکیه، بازهم بانک های مرکزی دو کشور روند مشخصی برای پرداخت های دوجانبه دارند و نوسانات کوتاه مدت باعث برهم خوردن محاسبات آنها نخواهد شد.

بررسی ها حاکی از این است که از سال ۲۰۰۸ پیمان های پولی دوجانبه در دستور کار کشورها قرار گرفته و بیش از همه چین برای جهان روا کردن یوآن پیمان های پولی دوجانبه متعدد منعقد کرده تا جایی که از ۵۳ پیمان پولی دوجانبه منعقدشده در جهان، ۴۵ مورد آن مرتبط با چین است.

ایران اما گرچه ظرفیت انعقاد پیمان پولی دوجانبه با ۵۰ کشور را دارد و می تواند در مبادله با این کشورها، به جای دلار و یورو از ارزهای ملی استفاده کند، در حال حاضر فقط پیمان پولی با ترکیه را تا حدی عملیاتی کرده و اجرایی شدن این پیمان به دلیل اینکه هر دو طرف شوک ارزی و نوسانات غیرمتعارف دارند، با چالش مواجه است.