آیا ابر تورم در راه است؟

روایتی از تورم ۵۲ درصدی، دلارِ پرنوسان و پرسشی که ذهن مردم، اقتصاددانان و میران خصوصی و دولتی ایران را مشغول کرده است
 
فرصت امروز: در روزهایی که گزارش رسمی تورم نقطه به نقطه عدد ۵۲ درصد را ثبت کرده و دلار در بازاری ناآرام با حدود ۲۵ درصد رشد در یک ماه گذشته پیش رفته است، فضای اقتصادی ایران دوباره وارد مرحله ای از اضطراب عمومی شده؛ اضطرابی که این بار با واژه ای سنگین گره خورده: ابر تورم. این واژه نه فقط در تحلیل های اقتصادی که در مکالمات روزمره مردم هم وارد شده و سایه ای مبهم بر آینده معیشت انداخته است.

تورم ۵۲ درصدی یعنی چه؟

وقتی تورم نقطه به نقطه ۵۲ درصد اعلام می شود، یعنی سبد مصرفی خانوار در مقایسه با سال گذشته بیش از نیمی از ارزش خود را از دست داده و قیمت کالاها در همین نسبت بالا رفته اند. این اتفاق صرفاً یک عدد در گزارش های رسمی نیست؛ بلکه در سفره مردم، در هزینه درمان، اجاره خانه و حتی خرید نان روزانه دیده می شود. بویژه آنکه تورم مواد خوارکی بسیار بیشتر از ۵۲ درصد است. در چنین شرایطی، هر تکانه کوچک اقتصادی می تواند به یک موج بزرگ روانی و رفتاری تبدیل شود.
 
بازار ارز: محرک انتظارات تورمی

در همین حال، بازار ارز مانند دماسنج انتظارات تورمی عمل می کند. رشد حدود ۲۵ درصدی نرخ دلار طی فقط یک ماه، تنها یک تغییر قیمتی نیست؛ بلکه به معنای کاهش اعتماد به پول ملی و نگرانی از آینده است. در کشوری که بخش قابل توجهی از کالاهای واسطه ای و نهایی به واردات وابسته است، افزایش نرخ ارز دیر یا زود خود را به شکل افزایش قیمت کالاها نشان می دهد. این حلقه دقیقاً جایی است که تورم اقتصادی به ابر تورم نزدیک می شود: جایی که مردم باور می کنند فردا گران تر از امروز است.
 
چرا ابر تورم نگران کننده است؟

ابر تورم، در ادبیات اقتصادی، مرحله ای است که قیمت ها با سرعتی بسیار بالا و غیرقابل کنترل افزایش می یابند. برخلاف تورم بالا که می تواند با ابزارهای سیاست گذاری مهار شود، ابر تورم معمولاً زمانی رخ می دهد که اعتماد به پول ملی از بین رفته، دولت به منابع بانکی متوسل شده و رشد نقدینگی با سرعتی چند برابر رشد تولید اتفاق می افتد. در این وضعیت، قیمت ها نه ماهانه و نه سالانه، بلکه هفتگی یا حتی روزانه جهش می کنند.
 
نقدینگی و ناترازی بانکی: موتورهای پنهان تورم

در حال حاضر یکی از مهم ترین مشکلات ساختاری اقتصاد ایران، ناترازی بانک ها است. ناترازی یعنی مجموع دارایی های واقعی بانک ها کمتر از بدهی هایی است که باید به سپرده گذاران و مشتریان خود بپردازند. برای جبران این شکاف، بانک ها به خلق پول متوسل می شوند؛ یعنی پرداخت تسهیلاتی بیش از توان واقعی خود. این فرآیند، حجم نقدینگی را بالا برده و به طور مستقیم پایه پولی را گسترش می دهد.

به زبان ساده تر: بانک ها برای زنده نگه داشتن خود، پول جدید خلق می کنند و این پول تازه، تورم را تغذیه می کند.

وقتی این روند با کسری بودجه دولت جمع می شود، اثر تشدید می گردد. دولت برای پوشش هزینه های خود، اگر نتواند از مالیات یا فروش دارایی ها درآمد ایجاد کند، ناچار به استقراض از بانک مرکزی یا شبکه بانکی می شود. این استقراض یعنی چاپ پول جدید و ورود آن به اقتصاد؛ اتفاقی که در بلندمدت به بی ارزش شدن پول ملی منجر می شود.
 
بودجه سال آینده: تلاش برای ترمز تورم

در لایحه بودجه سال آینده تلاش شده کسری بودجه کاهش یابد تا موتور رشد نقدینگی مهار شود. انضباط مالی، کاهش وابستگی به درآمدهای ناپایدار و کنترل هزینه های جاری از محورهای این سیاست اعلام شده است. اما نکته اینجاست که بودجه هنوز در مسیر تصویب است و تغییرات احتمالی توسط مجلس می تواند معادله را برهم بزند. اگر بار مالی طرح ها و مصوبات جدید بدون منابع مشخص به بودجه اضافه شود، دوباره فشار بر پایه پولی باز خواهد گشت.

همزمان، مشکلات ناترازی بانک ها همچنان به قوت خود باقی است. اگر اصلاح ساختاری در شبکه بانکی انجام نشود، حتی یک بودجه متعادل نیز قادر به مهار تورم نخواهد بود؛ چراکه بانک ها مسیر خلق نقدینگی را مستقل از بودجه ادامه خواهند داد.
 
آیا ابر تورم در راه است؟

کارشناسان در پاسخ به این سؤال اتفاق نظر ندارند، اما تصویر کلی چنین است:

خطر وجود دارد، اما قطعی نیست. اقتصاد ایران هنوز در منطقه خاکستری قرار دارد و

احتمال وقوع ابر تورم بین ۵ تا ۱۰ درصد برآورد می شود.

این عدد شاید کوچک به نظر برسد؛ اما پیامدهای ابر تورم آن قدر فاجعه بار است — از بی ثباتی اجتماعی گرفته تا فروپاشی طبقه  متوسط و توقف اقتصاد — که همین احتمال اندک، خود باید زنگ خطر جدی تلقی شود.
 
راه نجات چیست؟

از نگاه اقتصاددانان، مهم ترین اقدامات فوری شامل موارد زیر است:

کنترل کسری بودجه بدون افزایش هزینه های بدون پشتوانه

اصلاح ناترازی بانک ها و توقف خلق پول بی ضابطه

بازسازی اعتماد عمومی به پول ملی

خروج از شرایط نه جنگ نه صلح

ثبات بخشی به بازار ارز

شفافیت آماری برای کاهش انتظارات تورمی
 
جمع بندی

ابر تورم هنوز در ایران رخ نداده؛ اما ایران در مسیر آن قرار دارد. این مسیر را می توان تغییر داد، اما تنها با تصمیم های سخت، هماهنگی نهادی و شفافیت.

اگر امروز اقدامی نشود، فردا ممکن است خیلی دیر باشد.