تفاوت ارزش قیمت کالا در معاملات

بسیاری از ما هنگام بستن قرارداد اجاره یا سایر قراردادها، به عبارت «اسقاط کافه خیارات علی‌الخصوص خیارغبن فاحش ولو افحش» برخورده‌ایم که مفهوم جمله این است که موجر و مستاجر، آگاهانه، تمام اختیارات فسخ را از خود ساقط کرده‌اند حتی در صورت تفاوت قیمت فاحش‌ که میزان آن را عرف مشخص می‌کند و معمولا اختلاف از یک‌پنجم قیمت واقعی است و نیز «غبن افحش» به حالتی گفته می‌شود که ضرر شخص در معامله بسیار زیاد باشد.

به‌عنوان نمونه، مستاجری منزلی را با 10‌برابر اجاره‌بهای واقعی، اجاره کرده باشد یا موجری منزل خود را به یک‌دهم اجاره‌بهای عرفی به مستاجر اجاره داده باشد و در هر دو حالت، فرد متضرر ادعای عدم‌آگاهی به ضرر خود را هنگام معامله بکند. حال اگر فردی در قرارداد اجاره‌ یا هر قرارداد دیگری، «غبن افحش» را نیز از خود ساقط کند، پس از امضای قرارداد، حق هرگونه اعتراضی را از خود سلب کرده است.

یکی از عادت‌های دردسرساز بسیاری از ما، عدم‌مطالعه و اطلاع دقیق از مفاد قرارداد است. به‌خصوص وقتی پای قراردادهای مربوط به رهن و اجاره منزل و مغازه به میان می‌آید، عجله داریم که هرچه سریع‌تر کار را تمام کنیم و به کارهای‌مان برسیم! اما باید در نظر داشت که قرارداد، نوعی تعهد است که ما ملزم به انجام آن هستیم. بنابراین لازم است از مفاد آن آگاهی کافی داشته باشیم. البته این عبارات در اغلب اسناد عادی قدیم و اسناد رسمی كنونی در عقود دیده می‌شود و فقط مختص اجاره نیست و به‌عنوان مثال بیان شد.

خیارغبن اختیار فسخی است كه قانون در اثر عدم‌تعادل ارزش معامله، به متضرر داده است كه می‌تواند معامله را فسخ یا به همان نحو قبول کند. البته چنانچه متضرر در حین عقد از ارزش واقعی مال مطلع باشد ادعای غبن او پس از معامله قابل پذیرش نیست و در ضمن این اختیار فسخ یك اختیار فوری است و باید بعد از آگاهی به آن، در مدتی معقول آن را اجرا كرد و تاخیر موجب از بین رفتن آن می‌شود.

بسیاری بعد از مواجه شدن با این مشکل یعنی اطلاع از تفاوت قیمت فاحش در عقد و ضرر در معامله‌ای که «اسقاط کافه خیارات علی‌الخصوص خیار غبن.‌.‌.» را در قرارداد آن امضا کرده‌اند می‌گویند حال از چه راه‌حل‌هایی می‌توانیم استفاده کنیم؟

پاسخ: اختیار فسخ دیگری وجود دارد به نام خیار تدلیس که در صورت فریب در معامله به متضرر داده شده که تفاوت ارزش قیمت کالا را نیز می‌توان نوعی فریب در معامله دانست که این اختیار فسخ قابل‌اسقاط در قراردادها نیست و می‌توان از آن برای رفع ضرر در این موارد استفاده کرد.

و اما در معاملات الکترونیکی نیز با توجه به ویژگی خاصی که‌ این نوع معاملات دارند یعنی غیر‌حضوری بودن و عدم رویت کالا باید پذیرفت که خیار غبن و تدلیس قابل اعمال است و مانند معاملات سنتی قابل پیگیری هستند.

* کارشناس ارشد حقوق