دلار از پله صعود پایین نمی‌آید

وزیر امور خارجه آمریکا می‌گوید: زمان رفع تحریم‌های ایران براساس برجام بسیار نزدیک شده است، از سوی دیگر سرعت عمل ایران در اجرای تعهداتش نشان می‌دهد که این توافق بین‌المللی به سرعت به نقطه عطف خود نزدیک می‌شود. وزارت نفت هم در حال تدارک مقدمات وسیعی است تا بتواند بلافاصله پس از برداشته شدن تحریم‌ها سطح تولید نفت کشور را افزایش دهد؛ موضوعی که می‌تواند ارز فراوانی را نسبت به دوره تحریم‌ها به خزانه بانک مرکزی سرازیر کند. اما با این وجود بازار ارز ایران همچنان نسبت به این رخداد مهم بی‌تفاوت است و افزایش قیمت هفته‌های اخیر و منتهی به زمان برداشته شدن تحریم‌ها این دغدغه را به وجود آورده است که نرخ ارز به کدام سو خواهد رفت؟

چشم‌انداز اول

علی نقی رفیعی، کارشناس اقتصادی در این باره به «فرصت امروز» گفت: بخش مهمی از ارز داخل کشور از طریق فروش نفت تامین می‌شود. درآمدهای غیر‌نفتی ما هم چندان قابل اعتنا نیستند و آن‌قدر قابل ذکر نیستند که بتوانند درآمدهای ارزی کشور را تحت تاثیر قرار دهند. این درآمدهای نفتی و مشتقات نفتی هستند که عمده درآمدهای دولت را رقم می‌زنند.

زمانی که تحریم‌ها برداشته می‌شوند، صادرات نفت کشور افزایش می‌یابد و به طور طبیعی افزایش صادرات نفت ارزآوری کشور را بهبود می‌بخشد و به دنبال آن با افزایش عرضه ارز، تقاضای ارز در بازار به خوبی پوشش داده می‌شود. بنابراین وقتی به موضوع ارز از این بعد نگاه می‌کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که قیمت ارز افزایش پیدا نمی‌کند.

چشم‌انداز دوم

وی افزود: از یک بعد دیگر، توافق هسته‌ای ایران و غرب و بهبود روابط ایران با این کشورها برای عربستان‌سعودی به یک معضل بسیار بزرگ تبدیل شده است. در مقابل عربستان تنها سلاحی که در عرصه تعاملات و مخاصمات بین‌المللی دارد، نفت است. عربستان تاکنون از این حربه علیه ایران استفاده کرده و قیمت نفت کاهش پیدا کرده است.

روز جمعه قیمت نفت ایران به 27 دلار رسیده است. ممکن است عربستان این سیاست را تداوم بدهد و تلاش کند تا از این طریق برای اقتصاد ایران مشکل و مزاحمت ایجاد کند اما بعید است که این کشور موفق شود در بلند‌مدت قیمت نفت را در این رقم‌ها نگاه دارد. در حال حاضر، عربستان با همین قیمت نفت مشکلات زیادی در اقتصاد خود دارد و برای تامین بودجه سال آینده با کسری مواجه است و از صندوق ذخیره ارزی استفاده می‌کند.

این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: اما طی این زمان که عربستان قیمت نفت را کاهشی نگاه داشته است، درآمدهای نفتی و ارز حاصل از آن دچار آسیب شده و با تداوم سیاست کاهش قیمت نفت توسط عربستان سعودی، این وضعیت در ایران تشدید خواهد شد و این موضوع موجب می‌شود، قیمت ارز روند افزایشی پیدا کند.

یعنی اگر چه صادرات قیمت نفت پس از برداشته شدن تحریم‌ها افزایش می‌یابد، اما عامل کینه‌جویی عربستان علیه ایران می‌تواند این عامل را تحت تاثیر خود قرار دهد و شرایطی را رقم بزند که در آن درآمدهای ارزی ایران با وجود آسیبی که خود این کشور می‌بیند، کاهش بیابد. بنابراین احتمال تداوم افزایش قیمت ارز در این صورت بسیار زیاد است. وی ادامه داد: کاهش درآمدهای نفتی موجب کسری بودجه دولت می‌شود و به دنبال آن خواهی نخواهی قیمت ارز را باید افزایش دهد تا بتواند کسری بودجه‌اش را پر کند.

شکافی که فساد می‌زاید

این کارشناس اقتصادی در ادامه درباره اختلاف موجود میان قیمت ارز دولتی و آزاد گفت: یک شکافی میان قیمت ارز دولتی و آزاد وجود دارد که یک رانتی فساد‌آوری است. این اختلاف قیمتی موجب می‌شود کسانی که به ارتباط‌هایی دسترسی دارند به‌عنوان واردات یا صادرات ارز دولتی می‌گیرند و این ارز را در بازار آزاد نقد می‌کنند و از مابه التفاوت آن سود می‌برند. این مشکل با گذاشتن ناظر و ایجاد بازرسی‌ها و امثال آن بر‌طرف نمی‌شود. تنها راه این است که بانک مرکزی اختلاف قیمت ارز دولتی و آزاد را کم کند تا این فساد از بین برود.

وی افزود: در گذشته به دلیل اینکه تحریم‌های شدید علیه ایران وجود نداشت، تفاوت قیمت ارز دولتی و آزاد زیاد نبود و اگر زمانی تقاضای ارز در بازار افزایش پیدا می‌کرد، بانک مرکزی از آنجا که با محدودیت منابع رو به رو نبود به مقدار لازم به بازار ارز تزریق می‌کرد و جلوی التهاب قیمتی را می‌گرفت. اما در حال حاضر، تفاوت قیمت ارز دولتی و آزاد به 25 تا 30 درصد رسیده است. افزایش قیمت ارز هم در این روزها به این دلیل است که بانک مرکزی با محدودیت منابع مواجه است.

بازار ارز چگونه فکر می‌کند؟

گشتی در بازار ارز و گپ و گفتی کوتاه با برخی صرافان نشان می‌دهد که تحلیل بازار به سمت تداوم افزایش قیمت‌هاست. یکی از صرافان چهارراه استانبول درباره ذهنیت بازار نسبت به سمت و سوی قیمت‌ها می‌گوید: بیشتر انتظار دارند که قیمت دلار افزایش پیدا کند. دولت سال آینده از تامین بودجه‌اش هم ناتوان است بنابراین، بازار انتظار دارد که این ضعف و ناتوانی دولت در تامین اعتبارات بودجه‌ای خودش را در قیمت دلار نشان دهد.

وی در پاسخ به این پرسش که دولت با برداشته شدن تحریم‌ها میزان درآمدهای نفتی را افزایش می‌دهد، انتظار ندارید که این افزایش تولید به افزایش درآمدهای دولت منجر شود؟ گفت: بازار براساس واقعیت‌ها تصمیم می‌گیرد. هنوز پولی به دست دولت نرسیده که بازار بخواهد نسبت به آن واکنش نشان دهد. تحلیل عمومی این است که دولت با وجود برداشته شدن تحریم‌ها به اضافه درآمد قابل ملاحظه‌ای نمی‌رسد و نمی‌تواند هزینه‌هایش را تامین کند.

تحلیل بازارهای جهانی هم نشان می‌دهد که همه اعتقاد دارند قیمت نفت فعلا کاهشی خواهد بود و حداقل تا یک سال آینده اتفاق مهمی در قیمت نفت رخ نمی‌دهد بنابراین، این افزایش تولید نفت اثر زیادی روی درآمدهای دولت ندارد. این صراف تاکید کرد: در مورد افزایش سطح تولید نفت ایران هم برخی منابع خارجی تردید دارند. گزارشی که از سوی یکی از این رسانه‌ها منتشر شد نشان می‌داد که با توجه به فرسوده بودن تاسیسات نفتی ایران به دلیل انجام نشدن سرمایه‌گذاری‌های جدید، برنامه افزایش سطح تولید با تردیدهایی مواجه است.

بنابراین بازار منتظر می‌ماند تا ببیند که وزارت نفت چه خواهد کرد. وی ادامه داد: همان‌طور که می‌بینید دلار در حال حاضر 3700 تومان را هم شکسته است، با یک حرکت نوسانی به‌زودی 3800 تومان را هم می‌بیند بنابراین بازار هیچ تمایلی به کاهش قیمت تاکنون نشان نداده است، مگر اینکه اتفاق خاصی رخ بدهد که آن را فعلا نمی‌توان پیش‌بینی کرد.