رقابت برای اعطای شهروندی به خارجی‌ها

مهاجران این روزها در صدر اخبار جهان هستند و هر کس برای معضل آنها چاره‌ای پیشنهاد می‌کند. از میلیونر مصری که می‌خواهد جزیره‌ای در ایتالیا یا یونان بخرد و آن را کشور مهاجران کند، تا مردم ایسلند که در کشوری 300هزار نفری، 10 هزار نفر را داوطلب کرده‌اند تا مهاجران را در خانه‌هایشان بپذیرند. اما مهاجران همیشه هم تا این حد درمانده و سرگردان نبوده‌اند. در بسیاری از نقاط دنیا مهاجران توانسته‌اند بهترین شغل‌ها را پیدا کنند و در بالاترین مناصب کار کنند. آنها روزی مهاجر بوده‌اند اما حالا دیگر برای خودشان صاحبخانه شده‌اند. بسیاری از کشورها برای جذب چنین مهاجرانی با هم رقابت می‌کنند.

اصطلاحی به نام مهاجرت اقتصادی از همین جا پا گرفته است. مهاجر اقتصادی یا economic migrant کسی است که برای دستیابی به شغل بهتر و شرایط اقتصادی مطلوب‌تر محل زندگی‌اش را تغییر می‌دهد تا از جایی که نمی‌تواند او را راضی کند، به قصد پیشرفت به جایی دیگر با استانداردهای زندگی بهتر برود. سازمان ملل مهاجرانی را که در کشور جدید کار می‌کنند شاغلان مهاجر یا migrant workers می‌نامد و آنها را به رسمیت می‌شناسد.

سرمایه‌هایی برای خانه‌دار شدن فقیران

آمریکا از سرمایه‌های مهاجران خارجی برای رفع مشکلات شهروندان خود استفاده می‌کند. در لس‌آنجلس بخشی از مشکل ساخت‌و‌ساز آپارتمان‌ها توسط همین مهاجران حل می‌شود. برای ساخت آپارتمان‌هایی که برای شهروندان کم‌در‌آمد مناسب باشد در شهرهایی که نرخ اجاره بالایی دارند دشواری‌هایی وجود دارد. شهرهایی که از سان‌فرانسیسکو تا میامی را در بر می‌گیرند، برای حل این مشکل ناچار شده‌اند از برنامه دولتی‌ای به نام EB-5 کمک بگیرند که در ازای سرمایه‌گذاری مهاجران در کسب‌و‌کارهای آمریکایی به آنها اقامت می‌دهد. این برنامه از 1990 برای ایجاد شغل‌های جدید شروع شد و در آن هر سرمایه‌گذار باید حداقل 500هزار دلار به کسب‌و‌کاری بدهد که 10 شغل تمام‌وقت برای آمریکایی‌ها ایجاد می‌کند. این سرمایه‌گذاری‌ها پرریسک‌ هستند و تضمینی برای بازگشت سرمایه‌ها وجود ندارد.

البته این برنامه تا حد زیادی ناشناخته مانده بود و از این امکان به‌ندرت استفاده می‌شد تا اینکه بحران اقتصادی در آمریکا رخ داد و بسیاری از منابع سنتی به پایان رسید. از آن زمان توسعه‌دهندگان بنگاه‌های املاک این امکان را جدی گرفته‌اند و سرمایه‌های خارجی را برای انواع ساخت‌و‌سازها ازجمله خانه‌های ارزان می‌پذیرند. این قانون کمک کرد 115 ساختمان برای سکونت با هزینه کم و چندین پروژه دیگر ساخته شود. به‌خصوص در نقاط فقیرنشین شهرها این قانون به خانه‌دار شدن بسیاری از شهروندان کمک کرده است. در ماه ژوئیه شهردار میامی دوباره درباره توسعه این قانون صحبت کرد و اعلام کرد که قصد دارد EB-5 را در اولویت قرار دهد تا سرمایه‌های خارجی بیشتری برای ساخت‌و‌ساز جذب شود.

براساس مطالعات گروه‌های مختلف این برنامه 3.39میلیارد دلار به تولید ناخالص داخلی آمریکا کمک کرده و 42هزار شغل در سال 2012 ایجاد کرده است.

مهاجران پولدار و مهاجران فقیر

بیزنس اینسایدر در گزارشی تشریح کرده است که در جهان تنها فقیران و بی‌خانمان‌هایی که به دلایل مختلف از کشورشان فراری شده‌اند پناهنده نمی‌شوند بلکه بسیاری از مهاجران اصلا فقیر نیستند و مشکل اقتصادی ندارند. مهاجران ثروتمند که به‌ویژه از روسیه و چین مهاجرت می‌کنند نیز از کشورهای‌شان خارج شده‌اند اما از آنها در کشورهای مقصد استقبال شده است، چون این مهاجران برای کشورها منافع زیادی دارند.

کانادا نخستین کشور ثروتمندی بود که به دنبال جذب ثروتمندان افتاد. براساس برنامه مهاجرتی این کشور که نخستین بار در 1989 معرفی شد، خارجی‌ها در کانادا می‌توانستند با سپردن 800هزار دلار بدون بهره به مدت پنج سال در هر یک از استان‌ها اقامت بگیرند. این برنامه در ابتدا برای بسیاری از ثروتمندان در هنگ‌کنگ و چین جذاب بود چراکه راه مطمئنی برای دریافت اقامت در یک کشور امن با مزایای اجتماعی و رفاهی بسیار بود. بیش از 130هزار نفر در همین برنامه وارد کانادا شدند. ونکوور چنان مقصد محبوبی برای این مهاجران شد که محلی‌ها به آن هنگ‌کوور می‌گفتند.

درحالی‌که این برنامه برای چینی‌ها مزایای زیادی داشت، در کانادا کم‌کم به‌عنوان فروش ارزان حق شهروندی شناخته شد و آثار منفی‌ای روی کسب‌و‌کارها به جای گذاشت و باعث تورم شد. در فوریه 2014 این برنامه کنسل شد درحالی‌که 59هزار درخواست هنوز در نوبت مانده بودند که 45هزار تای آنها متعلق به چینی‌ها بود. در سال 2005 که اوج پذیرش مهاجران با این برنامه بود، حدود 11درصد مهاجران در کانادا از این طریق پذیرفته شدند.

سرمایه‌گذارانی که اقامت می‌خواهند

در انگلستان شرایط اعطای اقامت متفاوت است. این کشور اولویت اول ویزا را به سرمایه‌گذارانی که از خارج از منطقه اقتصادی اروپا و سوییس می‌آیند می‌دهد. البته آنها باید قصد داشته باشند که یک میلیون پوند انگلیس در بخش‌های دولتی این کشور یا در شرکت‌های آن سرمایه‌گذاری کنند. تصمیم‌گیری برای اعطای این ویزاها به سرعت انجام می‌شود و ظرف سه هفته به نتیجه می‌رسد. مهاجرانی که از این طریق ویزا می‌گیرند می‌توانند خانواده‌های‌شان را هم به انگلستان بیاورند و همچنین می‌توانند تا شش ماه بیرون از انگلستان بمانند. هر سال حدود 600 درخواست برای چنین اقامت‌هایی به انگلستان می‌رسد. البته این برنامه منتقدانی دارد که می‌گویند فواید این ویزا کم است. بیشتر این سرمایه‌گذاری در بخش‌های دولتی انجام می‌شود که به سرمایه‌ها احتیاج چندانی ندارند.

رقابتی برای بلیت طلایی

استرالیا یکی دیگر از کشورهایی است که سیاست‌هایی برای جذب مهاجران ثروتمند دارد. ویزای سرمایه‌گذاری این کشور هم در سال 2012 رونمایی شد که به‌عنوان «بلیت طلایی» شناخته می‌شود. سنگاپور هم برنامه مشابهی برای جذب ثروتمندان به این کشور کوچک دارد. همچنین مالزی با برنامه «مالزی خانه دوم من» تلاش کرده است سرمایه‌گذاران ثروتمند خارجی را جذب کند. اروپا به منظور آزادی جابه‌جایی و مهاجرت در داخل اتحادیه، یک سرزمین واحد محسوب می‌شود، با این حال بعضی از کشورهای اروپایی هم با استفاده از مزیت‌های نسبی خود به دنبال جذب بهترین‌ مهاجران هستند.

در لیتوانی هر کس دارایی با ارزش حداقل 50هزار لات (96هزار دلار آمریکا) در شهرستان‌ها یا 100هزار لات (192هزار دلار آمریکا) در ریگا بخرد اجازه اقامت پنج ساله در این کشور را دریافت می‌کند. این اقامت اجازه دسترسی آنها به سایر کشورهای اروپایی را هم می‌دهد. از سال 2012 پرتغال یک ویزای طلایی را ایجاد کرده‌ که در ازای سرمایه‌گذاری 500هزار یورویی در املاک این کشور یا سرمایه‌گذاری یک میلیون یورویی که 30 شغل ایجاد کند، اقامت دو ساله را برای سرمایه‌گذاران تضمین می‌کند. تا مارس 2014 تعداد ویزاهایی که از این طریق صادر شد 542 مورد بود که 433 تای آنها به درخواست‌کنندگان چینی رسید.

خرید مستقیم حق شهروندی

در سال 2013 اسپانیا و یونان هم برنامه‌های مشابهی ایجاد کردند تا سرمایه‌گذاری در بخش املاک را گسترش دهند. این سرمایه‌گذاری در اسپانیا حداقل 500هزار یورو و در یونان حداقل 250هزار یورو است. مجارستان هم در همین سال اعطای اقامت در ازای سرمایه‌گذاری‌های بالاتر از 250هزار یورو را آغاز کرد. همچنین نوع دیگری از سرمایه‌گذاری در این کشور پرداخت حداقل 40هزار یورو به همکاران اقتصادی دولت بود. حالا رفتار مجارستان در برابر پناهجویان سوری و عراقی در هفته‌های اخیر انتقادات زیادی را برانگیخته است. مالت کشور دیگری است که یک برنامه جداگانه برای اعطای حق شهروندی وضع کرده است. در این کشور با هزینه مستقیم معادل 650هزار یورو اقامت فروخته می‌شود. این برنامه انتقادات زیادی را برانگیخته است و برخی معتقدند این کار به معنی فروش مستقیم اقامت اروپایی است و به نفع این قاره نیست. بعد از این انتقادات، یک برنامه اصلاح شده هزینه اقامت را به یک‌میلیون و 150هزار یورو افزایش داد.

کاهش هزینه‌های اقامت

البته رقابت برای جذب ثروتمندان در حال کاهش دادن هزینه‌های ورود به کشورهای اروپایی است. در سال 2012 پرتغال اقامت را در ازای 500هزار یورو اعطا می‌کرد. سال بعد از آن، یونان برای اعطای اقامت از خارجی‌ها تنها 250هزار یورو درخواست کرده بود. رقابت‌ تنگاتنگ باعث شده است بعضی کشورها با هزینه‌های نسبتا پایینی مهاجر جذب کنند.