سرمایه‌گذار خارجی در راه بورس

جذب سرمایه خارجی یکی از برنامه‌های اقتصادی است که دولت یازدهم نیز گذشته از نتایج حاصله، در دو سال خدمتگزاری خود تمرکز ویژه‌ای بر آن داشته است. مسئولان بازار سرمایه نیز در مصاحبه‌های خود بارها از تمایل سرمایه‌گذاران خارجی برای حضور در بورس ایران خبر داده و افزایش روزافزون تعداد کد سهامدار خارجی را گواه آن دانسته‌اند. به گزارش فارس، حسن قالیباف اصل، مدیرعامل شرکت بورس، 24 فروردین، با اشاره به بازدید یک گروه مالی خارجی از بورس تهران بر تمایل سرمایه‌گذاران خارجی متعدد برای حضور در بازار سهام ایران تأکید کرد.

حامد سلطانی‌نژاد، مدیرعامل سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات)، نیز چند روز پس از اظهارنظر قالیباف‌اصل، تعداد کد سهامداری خارجی صادر شده توسط بورس در سال 1393 و فروردین 1394 را 128 کد شمرد و شعار سال 1394 را ایجاد زیرساخت‌های بین‌المللی شدن بازار سرمایه معرفی کرد. همچنین رضا سلطان‌زاده، عضو کمیته سرمایه‌گذاری خارجی سازمان بورس و اوراق بهادار از ملاقات مدیران 9 شرکت بزرگ سرمایه‌گذاری اروپایی با رییس سازمان بورس خبر داد و سرمایه‌گذاری 300 میلیون یورویی این گروه در ایران را قطعی دانست. این موارد و اظهارنظرهایی از این دست که به‌صورت متناوب در چند ماه اخیر تکرار شده‌اند، از عزم جزم مسئولان بورس برای جذب سرمایه خارجی حکایت می‌کند. از سوی دیگر، هر روز بر تعداد سرمایه‌گذاران خارجی که تمایل خود را برای حضور در بازار سرمایه ایران اعلام می‌کنند، افزوده می‌شود.

هرچند علاقه زیاد مسئولان به جذب سرمایه‌گذار خارجی، نشان‌‌ از مسئولیت‌پذیری ایشان در امر توسعه بازار دارد، اما امید است این علاقه، مانع از مداقه در چگونگی حضور سرمایه‌گذاران خارجی نشده و تجربه تلخ بحران 1997 بازارهای سرمایه را از نظر ایشان دور نسازد.

ارزش اندک بورس تهدیدی برای سرمایه‌گذار خارجی

ارزش اندک بورس تهران و کاهش ارزش پول ملی کشورمان عواملی هستند که موجب تشدید تأثیر جریان سرمایه خارجی در بورس می‌شوند. این تأثیر در زمانی که جریان سرمایه‌گذاری به سمت بازار است می‌تواند باعث افزایش نقد‌شوندگی بازار، رشد تقاضا برای سهام و افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در بازار (رشد P/E) شده و بازار را با خطر حباب قیمتی مواجه سازد. براساس اطلاعات مندرج در سامانه بورس، امروز هر سهم بانک صادرات 97 تومان و بانک ملت 241 تومان است که براساس دلار 3200 تومانی بازار تهران، هر سهم بانک صادرات برای سرمایه‌گذار خارجی 3 سنت (3 درصد یک دلار) و هر سهم بانک ملت 7.5 سنت ارزش دارد و جذابیت این سهام برای خارجی‌ها خیلی بالا است.

از سوی دیگر اگر به هر دلیل، حتی ترجیحات سیاسی یا شرایط اقتصادی کشور متبوع سرمایه‌گذار خارجی یا منافع شخصی وی، جریان سرمایه‌گذاری وارونه و سرمایه از بازار خارج شود، بازار سرمایه و اقتصاد ملی به‌شدت ضربه خواهد خورد. این شرایط، علاوه بر اینکه عرضه سنگین سهام از سوی سرمایه‌گذار خارجی را در پی خواهد ‌‌داشت، موجب تحریک سهامداران داخلی به خروج از بازار نیز می‌شود. بنابراین می‌توان گفت با حضور اشخاص حقیقی خارجی در بازار سرمایه، ضربه‌پذیری اقتصاد ملی از عوامل سیاسی و اقتصادی بین‌المللی نیز افزایش می‌یابد. از این‌رو، با توجه به اینکه صدور کد سهامداری به معنای جذب سرمایه‌ خارجی در سبد مالی است، لازم است نهادهای نظارتی و اجرایی بازار سرمایه، تمهیدات لازم را برای حمایت از بازار در برابر این خطرها بیندیشند.

البته در آیین‌نامه سرمایه‌گذاری خارجی در بورس‌ها و بازارهای خارج از بورس مصوب 1389 هیأت وزیران، شرایطی پیش‌بینی شده تا تعداد سهام در مالکیت مجموع سرمایه‌گذاران خارجی غیر‌راهبردی از 20 درصد مجموع تعداد سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس یا بازار خارج از بورس یا 20 درصد تعداد سهام هر شرکت پذیرفته شده در بورس یا بازار خارج از بورس بیشتر نباشد. در این تعریف، سرمایه‌گذار خارجی راهبردی، سرمایه‌گذاری است که قصد تملک بیش از 10درصد سهام یک شرکت را دارد. براساس این آیین‌نامه، سرمایه‌گذار خارجی راهبردی مجاز نیست تا دو سال پس از خرید سهام، آن را به فروش رساند.

اما دیگر کشورهای در حال توسعه، روش‌های دیگری را برای پوشش این ریسک به کار گرفته‌اند. روش‌هایی که احتمالا مؤثرتر از تدوین مقررات کاملاً محدود‌کننده‌اند. یکی از متداول‌ترین این روش‌ها، آزادسازی تدریجی بازار سرمایه است. در این روش، ابتدا فعالیت سرمایه‌گذاران خارجی در بازار سرمایه، تنها از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری مجاز شمرده می‌شود و در مراحل بعدی به اشخاص حقیقی نیز مجوز سرمایه‌گذاری اعطا می‌شود. صندوق‌های سرمایه‌گذاری علاوه بر اینکه با محدودیت قانونی در فروش ناگهانی دارایی و خروج از بازار مواجهند، ذاتا رفتار پایدارتری از خود بروز می‌دهند.

آزادسازی تدریجی یا هر روش دیگر، مسئله این نیست. مهم‌تر از روش مورد استفاده، پیش‌بینی و تحلیل تمام سناریوهای ممکنی است که می‌تواند سهامداران ایرانی را به هوانگ بوهایی مبدل سازد که رویای شیرین توسعه را به تلخی تجربه کنند. در نهایت پاسخ به این دو پرسش که آیا بازار سرمایه در جذب بهینه سرمایه داخلی موفق عمل کرده است و آیا سرمایه داخلی تکافوی نیاز بازار سرمایه را نمی‌دهد، می‌تواند نیاز واقعی بورس به سرمایه‌گذار خارجی را به وضوح روشن سازد.

* کارشناس بازار سرمایه