فرصت هایی که افزایش نرخ ارز پیش روی اقتصاد ایران می گذارد

به طور طبیعی وقتی دولت سعی می کند نرخ ارز را پایین تر از نرخ تعادلی در بازار نگه دارد، بروز برخی شوک های اقتصادی در بازار باعث بر هم خوردن شرایط  شده و نوسان قیمت ها تشدید می شود.

به گزارش خبرآنلاین روزهای ابتدایی زمستان امسال شاهد رکوردشکنی دلار و صعود آن به بالای 4هزار تومان بود. طی دو ماه اخیر صحبت پیرامون قیمت دلار بسیار بوده است. در یک سوی ماجرا، دولتمردان تلاش کرده اند این قیمت را موقتی نشان دهند و وعده کاهش قیمت را داده اند. در این میان برخی کارشناسان بر این عقیده اند که واقعی شدن نرخ ارز می تواند زمینه افزایش صادرات و رشد تولید و بالا رفتن رقابت پذیری را فراهم کند.

واقعیت امر این است که نرخ ارز همیشه در اقتصاد ایران یک فاکتور تأثیرگذار بوده و بالا و پایین شدن آن، بازار را به دنبال خود کشانده است. طی یکی دو سال گذشته بسیاری از کارشناسان اقتصادی به دولت پیشنهاد افزایش نرخ ارز را داده بودند تا هم به  گونه ای تورم انباشته شده قبلی را از بین ببرند و هم رکود از تولید و صنعت خارج شود.

متأسفانه این افزایش اخیر نرخ ارز تنها در مورد نرخ ارز آزاد اتفاق افتاده و برای نرخ ارز مبادله ای اتفاقی نیفتاده و اختلاف ارز بازار آزاد و ارز مبادله ای حدود 700 تومان شده است. افزایش نرخ ارز در حال حاضر به افزایش بالقوه تورم و نقدینگی و فشار شدید نوسان مقطعی و فصلی به بازار برمی گردد.

از طرفی، دولت طی سه سال گذشته به هر شکلی تلاش کرده نرخ ارز را پایین نگه دارد. دولت با تزریق ارز و هزینه کردن ذخایر ارزی قبل از برجام بر بازار مسلط شده و تلاش کرده نرخ ارز را پایین نگه دارد. وقتی دولت به طور مصنوعی نرخ ها را از نرخ تعادلی پایین تر نگه می دارد، به معنای آن است که بخشی از ذخایر ارزی کشور پیش از صادرات نفت و... را به هدر می دهد تا نرخ ارز را ثابت نگه دارد. 

فروش دارایی های تجدیدناپذیر کشور کار بسیار اشتباهی است که متأسفانه دولت قبل در شرایط تحریم تلاش کرد از این طریق بازار ارز را کنترل کند. نتیجه این اشتباه، تحویل دلار 820 تومانی در شروع دولت نهم و برگشت آن با قیمت 3700 تومان در پایان دولت دهم بود.

به طور طبیعی وقتی دولت سعی می کند نرخ ارز را پایین تر از نرخ تعادلی در بازار نگه دارد، بروز برخی شوک های اقتصادی در بازار باعث بر هم خوردن شرایط شده و نوسان قیمت ها تشدید می شود. افزایش قیمت ارز یا به بیان دیگر، کاهش ارزش پول ملی اگر مدیریت شده باشد، می تواند به بهبود تراز تجاری کشور کمک کند.

به زبان ساده، وقتی نرخ ارز افزایش می یابد، از یک سو واردات گران شده و کالاهای وارداتی بخشی از بازار خود را از دست می دهند. در حقیقت مشتری ایرانی اگر در برابر گرانی کالاهای وارداتی ناتوان از پرداخت باشد، دو رفتار دارد؛ یک اینکه آن را با کالای ایرانی جایگزین می کند و دوم اینکه اگر کیفیت کالای ایرانی بالا نباشد و در ضمن آن کالا نیز ضروری نباشد، مشتری ایرانی ممکن است از خرید آن کالا منصرف شود. در هر دو مورد، واردات کاهش خواهد یافت.

تردیدی نیست که افزایش نرخ ارز باید مدیریت شده باشد. متأسفانه به دلیل برنامه های کلان اقتصادی اشتباه دو سه دهه گذشته، رقابت پذیری در صنایع داخلی به شدت کاهش یافته است. عدم بهره وری در اقتصاد ایران حیرت انگیز است. این سوال وجود دارد که در چنین شرایطی، آیا افزایش نرخ ارز می تواند یک درمان بلندمدت برای تولید ملی و اقتصاد کشور باشد؟

درست است که افزایش نرخ ارز به نفع صادرات خواهد بود، اما این به شرطی است که برنامه مدون و بلندمدتی برای صادرات وجود داشته باشد. صادرات به شرطی تقویت می شود که تولید داخلی پیشاپیش تقویت شده باشد. از سوی دیگر، رشد صادرات کشور یک روز و یک ماهه تحقق پیدا نخوهد کرد. می توان پیش بینی کرد که این گونه افزایش های نرخ ارز، ناخواسته سودهای مقطعی را نصیب برخی صادرکنندگان خواهد کرد، اما آیا صادرکنندگان این سود اضافه را صرف تولید و صادرات دوباره خواهند کرد؟

متأسفانه رانت دسترسی به ارز دولتی و فروش آن به نرخ بازار آزاد، شکل سنتی و تجارت ناسالم در سیستم دونرخی بودن ارز است و افزایش فاصله بین نرخ دولتی ارز و نرخ آزاد، اجرای سیاست تک نرخی آن را دشوارتر خواهد کرد.