تحصیل رایگان از راه دور دانشگاه‌ ها را دگرگون می‌ کند / هاروارد و ام‌ آی‌ تی همین‌ جاست!

در دنیای جدید تحصیلات هم از تغییرات دیجیتال و تکنولوژیک برکنار نمانده. آموزش آنلاین یکی از تغییراتی است که تکنولوژی به درس و دانشگاه تحمیل کرده تا آن را با خود همراه کند. گرچه هنوز کلاس‌های درس حضوری پرطرفدارتر هستند، اما کلاس‌های آنلاین دانشگاه‌های بزرگ جهان امکان این را فراهم کرده‌اند که دانشجویان بدون سفر کردن و مهاجرت موقتی برای تحصیل، به دانشگاه‌های مطرح و معتبر راه یابند و شاگرد استادان معروف دنیا شوند. حالا آموزش از راه دور بخش مهمی از آموزش دانشگاهی را تشکیل داده است. آموزشی که بعضا رایگان یا بسیار ارزان تمام می‌شود و توانسته تا حدی رویای برابری در تحصیل و دسترسی به امکانات تحصیلی را محقق کند.

در این میان موک (mooc) یا دوره‌های جمعی آنلاین طرفدار بیشتری پیدا کرده و رو به گسترش است. آنچه موک را محبوب کرده این است که دانشگاه‌های بزرگ جهان کلاس‌هایی را با تعداد زیادی دانشجو در سراسر جهان بدون هیچ هزینه‌ای به اشتراک می‌گذارند. پروژه‌های دیگری هم برای محقق کردن این شکل تحصیل امتحان شده است و این نگرانی را ایجاد کرده که موجودیت دانشگاه‌ها با گسترش تحصیل از راه دور به خطر بیفتد.

فراتر از جغرافیا

بیشتر از 4میلیون دانشجو در سال در جهان جابه‌جا می‌شوند. اما این عدد با اینکه به ظاهر بزرگ است، فقط 2 درصد کل دانشجویان دنیاست! هنوز اغلب دانشجویان در دانشگاه‌های هر کشوری بومی هستند و در محل زندگی خودشان درس می‌خوانند. همین ایده گروهی از افراد را به این فکر انداخت تا اصطلاح «بین‌المللی شدن در خانه» را رواج بدهند. منظور آنها این بود که با تعداد کم دانشجویان بین‌المللی باید بیشتر به دانشجویان بومی فکر کرد و اینکه چطور می‌شود آنها را متناسب با نیازهای جهان امروز و جهانی‌اندیشیدن تربیت کرد. به نظر آنها دانشجویان باید جایی فراتر از یک مکان جغرافیایی خاص دور هم جمع شوند و اینترنت این فضا را فراهم کرده است، آن هم بدون هزینه و شهریه. مثلاً در آمریکا 26درصد یا 5.5 میلیون دانشجو حداقل یک دوره آنلاین می‌گذرانند. بعد از خود آمریکایی‌ها که 27درصد شرکت‌‌کننده‌های دوره‌های آنلاین دانشگاه‌های بزرگ هستند، دومین گروه بزرگ داوطلب این دوره‌ها، هندی‌ها هستند که تقریباً 9درصد شرکت‌کننده‌های دوره‌ها را تشکیل می‌دهند و از کشور خودشان آن را دنبال می‌کنند. گذراندن این دوره‌ها کمک می‌کند آنها مهارت‌های لازم برای مهاجرت را به دست بیاورند.

نخستین کلاس‌های آنلاین

نخستین‌بار کانادایی‌ها بودند که از اصطلاح موک استفاده کردند. در سال 2008 دانشگاه مانیتوبا کلاسی برگزار کرد که علاوه بر 25 دانشجوی حضوری‌اش، 2300 دانشجوی دیگر هم از نقاط دیگر با آن همراه شده بودند. منابع درسی این کلاس روی اینترنت موجود بود و همه دانشجویان می‌توانستند از راه‌های مختلفی از وبلاگ گرفته تا شبکه‌های اجتماعی در کلاس مشارکت کنند. بعد از آن موک به یکی از اشکال رو به افزایش تحصیل از راه دور تبدیل و در دانشگاه‌های دیگری هم امتحان شد. هاروارد، ام‌آی‌تی، میشیگان، استنفورد و ییل از دانشگاه‌های بزرگی بودند که موک راه‌اندازی کردند.
در اکتبر 2013 استرالیا یک رکورد جدید به دست آورد و در یکی از موک‌ها 100هزار دانشجو را جذب کرد. در این میان 53هزار نفر بیش از یک کلاس را انتخاب کرده بودند و از 180 کشور جهان در کلاس‌های مجازی شرکت کرده بودند.

مدرک برای تحصیل از راه دور

اغلب موک‌ها و دوره‌های آنلاین در جهان برای هدف آموزش صرف راه‌اندازی می‌شوند و مدرکی صادر نمی‌کنند. دانشجویان شبیه افراد مستمع آزاد سر کلاس‌ها به حساب می‌آیند و رسمیت ندارند. اما با گذشت زمان بعضی از این دوره‌ها صدور مدرک را هم شروع کردند تا بتوانند افراد بیشتری را جذب کنند و فعالیت جدی‌تری داشته باشند. اما دوره‌هایی که مدرکی به دانشجویان می‌دهند هزینه‌ای هم دارند و معمولاً رایگان نیستند.
سال 2013 نخستین دوره‌های آنلاین جمعی که مدرک صادر می‌کردند پیدا شدند. تا قبل از آن دوره‌ها فقط برای افزایش مهارت بود. در این سال نخستین دوره معادل کارشناسی ارشد با همکاری سه مؤسسه آموزش عالی در آمریکا با 7 هزار دلار هزینه راه‌اندازی شد و سود اقتصادی را هم در نظر داشت. اکنون در دانشگاه هاروارد بعضی از دوره‌ها رایگان و بدون مدرک هستند اما بعضی دیگر هزینه دارند و در پایان مدرک صادر می‌کنند. دانشگاه‌های برتر جهان مثل میشیگان، ییل، استنفورد و ام‌آی‌تی این دوره‌ها را رایگان برگزار می‌کنند و همزمان با تحصیل در دانشگاه‌های هر کشوری می‌شود آنها را هم گذراند.
دوره‌های آنلاین مخالفانی هم دارد. برخی معتقدند دوره‌های جمعی آنلاین باعث شده کیفیت آموزش فدای برند و اسم دانشگاه‌های معتبر شود. مردم فکر می‌کنند در حال شرکت در یک کلاس خیلی معتبر و مهم هستند اما درواقع پشت کامپیوترشان نشسته‌اند و آن طور که فکر می‌کنند درگیر یک کلاس درس نشده‌اند. اما دسته دیگری هم می‌گویند با وجود انتقادها، یادگیری آنلاین به یک نیاز جهانی برای همه‌گیر شدن تحصیلات و تقاضای بالا برای تحصیلات عالی پاسخ می‌دهد.

افزایش درس خواندن پشت کامپیوتر

محبوبیت دوره‌های از راه دور هر روز بیشتر می‌شود. دانشگاه استنفورد در این باره تجربه جالبی داشت. این دانشگاه یکی از کلاس‌هایش را در شروع ترم با 200دانشجو شروع کرد و 160هزار نفر هم کلاس را آنلاین دنبال می‌کردند، اما در اواخر ترم فقط 30 نفر در کلاس حضوری باقی ماندند و بقیه به دانشجویان راه دور پیوسته بودند.
موک در کشورهای آسیایی هم در حال ظهور است. نخستین موک‌های آسیایی در آوریل 2013 راه افتاد. 17هزار دانشجو در نخستین دوره موک در دانشگاه علوم و فنون هنگ‌کنگ شرکت کردند.
نوبهار شریف که ایده این دوره‌ها را مطرح کرد بعد از ثبت‌نام این تعداد دانشجو گفت: «من حیرت‌زده شدم. این خیلی فراتر از 8 تا 10هزار نفری است که انتظارشان را داشتیم.» جالب اینجاست که بخش زیادی از این دانشجویان متعلق به قاره آسیا نبودند. 60درصد آنها اهل آمریکا، انگلستان، کانادا و ملل ثروتمند دیگر بودند و بقیه از کشورهایی مثل برزیل، مکزیک، آفریقای جنوبی و بعضی از کشورهای آسیایی بودند.

پروژه یونسکو برای تحصیلات عالی از راه دور

دانشگاه باز یا OERu پروژه جدیدی است که یونسکو از نوامبر 2013 برای آموزش راه‌اندازی کرده است. این پروژه بعد از گرایش مردم به موک‌ها با ایجاد شبکه‌ای میان موسسات آموزشی معتبر در پنج قاره جهان راه‌اندازی شد تا امکانات گسترده‌تری را همراه با اعتبار یونسکو برای آموزش بقیه متقاضیان فراهم کند. پایگاه OERu در نیوزیلند است و یک مؤسسه غیرانتفاعی محسوب می‌شود و به دانشجویان جهان کمک می‌کند که بدون صرف هزینه زیاد از موسسات معتبر مدرک دانشگاهی بگیرند.
دکتر واین مکینتاش بنیان‌گذار این مؤسسه گفته است: «حالا تحصیلات ارزان برای همه قابل دسترس است. تنها چیزی که لازم دارید اتصال به اینترنت است و بعد می‌توانید مستقلا از خانه از طریق مؤسسه‌های شناخته شده در جهان به کلاس‌های جهانی دسترسی داشته باشید.» در این شیوه تحصیل هم نیازی به خرید هیچ کتابی نیست. تمام متون درسی به‌صورت آنلاین موجودند.