کلمات، جاهای خالی را پر می‌کنند

آنها همه جای دنیا هستند؛ کسانی که به خاطر عدم دسترسی به کتاب نتوانسته‌اند تحصیل کنند یا بی‌سواد مانده‌اند یا جز کتاب‌های مدرسه رنگ کتاب دیگری را ندیده‌اند. اما برنامه‌های زیادی در جهان اجرا شده تا کتاب‌ها به دست آنها برسد. نذر کتاب حالا در ایران عبارت شناخته شده‌ای است و در بسیاری از شهرها شهروندان می‌دانند که می‌توانند به پایگاه‌هایی مراجعه کنند و کتاب‌هایی را که لازم ندارند برای دوباره خوانده شدن تحویل دهند.

اقدامی که از هزینه‌های بالای تهیه کتاب برای بسیاری از نیازمندان جلوگیری می‌کند و پای کلمات را به خانه‌های آنها باز می‌کند. فقط در شروع سال تحصیلی و جشن عاطفه‌ها نیست که می‌شود به کودکان درس نخوانده کتاب رساند و آنها را با پشتیبانی مالی راهی مدرسه کرد. هدف همیشه هم نیازمندان نیستند؛ بسیاری از مردم مدت‌هاست سراغ کتابخانه‌های‌شان نرفته‌اند. این طرح‌ها زمان نمی‌شناسند و همیشه می‌شود عضوی از آنها بود.

کتاب نذری برای پنجمین نفر

نخستین بار انتشارات هزاره ققنوس بود که عبارت «نذر کتاب» را ابداع کرد. برنامه‌ای که سال 88 برای اهدای کتاب‌های خوانده شده طراحی شد. نذر کتاب با اهدای کتاب‌هایی با محوریت عاشورا به عزاداران حسینی در ماه محرم آغاز شد و ناشران کتاب‌هایشان را با 50درصد تخفیف در اختیار این طرح قرار دادند. آن طور که حاجی‌آبادی، مدیر انتشارات توضیح داده است، در مرحله بعد خیرین کتاب‌های موردنظرشان را از میان آثار ارائه شده انتخاب می‌کنند و مرحله سوم هم «ارائه كتاب به‌صورت نذری به مردم» است. در آخر هر کس کتابی را خوانده در مكانی عمومی مثل مدرسه، مسجد، كتابخانه‌، هیات و. . . رها می‌کند تا فرد دیگری آن را مطالعه کند. پنجمین نفری كه كتاب را مطالعه كرد، صاحب آن خواهد بود. این طرح انتشارات هزاره ققنوس که سالانه ادامه پیدا کرده، تا به حال 10 دوره اجرا شده است و البته به این انتشارات محدود نماند. پس از آن گروه‌های دیگری هم جمع‌آوری کتاب نذری را شروع کردند.

تجهیز کتابخانه‌های روستایی

یکی از این گروه‌ها با محوریت دانشجویان دانشگاه‌های تهران هدیه کتاب به کتابخانه‌های روستایی را دنبال می‌کند. 1440 نفر در فیس‌بوک صفحه این گروه را که در شرح فعالیتش نوشته: «ما دور هم جمع شدیم تا به کسانی که در جای دیگری منتظر کتاب هستند، کتاب هدیه کنیم» دنبال می‌کنند. آنها در صفحه‌شان گزارش تصویری از تجهیز و آماده‌سازی یک کتابخانه در استان سیستان و بلوچستان توسط کتاب‌های اهدایی را منتشر کرده‌اند تا گزارشی از کارشان به مخاطبان خود بدهند. در خبری که برای این منظور منتشر کرده‌اند، آمده: «کتابخانه روستای گلوگاه (سیستان و بلوچستان) که با همت دوستان نذرکتاب ایجاد شده بود با تلاش و کوشش دیگر خیرین عزیز تجهیز و آماده شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. این کتابخانه که از سال گذشته شروع به فعالیت کرده بود با لطف خیرین عزیز با افزایش کتاب‌های کیفی، تجهیز و سازماندهی مناسب، رسما مورد بهره‌برداری قرار گرفت. لازم به یادآوری است همزمان با تجهیز کتابخانه روستا، کارگاه‌های آموزشی مشارکتی برای خانواده‌ها، کودکان و مربیان نیز برگزار شد.»

طرح نذر کتاب این گروه در چند دوره برگزار شد که در سومین دوره آن، 15 هزار جلد کتاب جمع‌آوری و به 60 روستا و چهار زندان اهدا شد. بخشی از این کتاب‌ها در رده‌های سنی کودک و نوجوان به کتابخانه‌های روستایی در استان‌های ایلام، بوشهر، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کردستان، کرمان، گلستان، کرمانشاه، مرکزی، مازندران، آذربایجان شرقی و غربی، خراسان شمالی و رضوی و جنوبی اهدا شد و کتاب‌های رده سنی بزرگسال هم برای تجهیز کتابخانه‌های زندان‌ها به زندان‌ بزرگ تهران، رجایی‌شهر، قزل‌حصار و کانون اصلاح و تربیت ارسال شد.

نذر هر چیزی که لازم ندارید

انجمن حمایت از حقوق کودکان یکی دیگر از برنامه‌های نذر کتاب را با همکاری فرهنگسرای ملل در یک بازارچه نوروزی به نفع کودکان کار و بازمانده از تحصیل برگزار کرده است. در این برنامه قرار بود شرکت‌کنندگان هر چیزی را که لازم ندارند ولی فکر می‌کنند ممکن است کسی آن را بخرد به بازارچه اهدا کنند، یا غذا و خوراکی درست کنند و برای فروش در اختیار بازارچه قرار دهند. غرفه‌ای هم برای اهدای کتاب در نظر گرفته شده بود تا کتاب‌ها برای استفاده کودکان محروم در اختیار آنها قرار بگیرد.شهر کتاب‌ها هم پایگاه دیگری برای نذر کتاب هستند. بعضی از گروه‌های نذر کتاب برنامه‌های‌شان را در شهر کتاب‌ها برگزار می‌کنند تا هم مکانی برای اجرای برنامه و جمع‌آوری کتاب داشته باشند و هم مشتری‌های بالقوه طرح‌شان را جذب کنند.

عضویت در کتابخانه‌ها با نذر فرهنگی

نذر کتاب به تهران محدود نمانده است و در شهرهای دیگر هم اجرا می‌شود. در اصفهان نذر کتاب سال گذشته به شکل متفاوتی اجرا شد. در این طرح شهروندان در مدت مشخصی کتاب‌های خود را به کتابخانه‌های عمومی اهدا کردند و توانستند با این کار قبض رایگان عضویت در کتابخانه‌ها را بگیرند. این طرح در شهر اصفهان از سوی سازمان فرهنگی -تفریحی شهرداری اصفهان، مدیر امور کتابخانه‌ها و سالن‌های مطالعه اجرا شد و هدف آن به گفته مسئولانش، ترویج کار خیر و فرهنگ مطالعه بود. نظری مسئول اجرای این طرح، درباره آن گفته بود: «با توجه به جمعیت استان و با توجه به استاندارد جهانی که به ازای هر شهروند چهار کتاب باید در کتابخانه‌ها باشد و اینکه اصفهان پایتخت تمدن و فرهنگ ایران اسلامی است، باید منابع کتابخانه‌ای را افزایش دهیم که قطعا بخشی از آن از طریق این طرح و طرح‌های مشابه تامین می‌شود.»

در شهر ملایر هم طرح مشابهی اجرا شد که مسئولیت آن بر عهده جمعیت فعالان فرهنگی و اجتماعی صبح ملایر ‌بود. «نذر كتاب، ‌نشر دانایی» عنوان جشنی بود که آنها با همكاری مردم، ‌ناشران و نویسندگان برگزار کردند. هدف این جشن، تامین کتاب برای کتابخانه مدارس و مناطق محروم شهرستان بود. به‌جز طرح‌های نذر کتاب، اهدای کتاب به کتابخانه‌ها و مناطق محروم در انواع برنامه‌ها در جریان است.

طرح 77 برای کوچک‌ترین مدرسه‌ها

عبدالمحمد شعرانی، سربازمعلمی که از طریق وبلاگ‌نویسی توانست مدرسه‌ای کوچک با چهار دانش‌آموز را به جهان معرفی کند و موفق شد امکاناتی مثل آب، برق، مدرسه و کتابخانه را به روستای محل خدمتش ببرد. بعد از آن طرح 77 شکل گرفت تا روستاهای استان بوشهر که 77 مدرسه کوچک با کمتر از 10 نفر دانش‌آموز داشتند کتابخانه‌دار شوند.

عضو انجمن خیرین مدرسه‌ساز استان بوشهر درباره مهم‌ترین هدف طرح 77 گفته بود: «ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی در روستاهای دورافتاده استان بوشهر مهم‌ترین هدف طرح 77 است. در این طرح کتاب و کتابخانه به روستاهایی می‌رود که حتی یک کتاب غیر‌درسی در مدرسه آن روستاها نبوده است. وقتی در مدرسه روستاهای ما کتاب غیر‌درسی وجود نداشته باشد حتما در خانه روستایی ما هم کتاب غیر‌درسی پیدا نمی‌شود و این طرح را به همین علت در مدارس روستایی اجرایی کردیم.»

کتابخانه ملی ایران بنا به درخواست مرکز اسناد و کتابخانه شعبه بوشهر با 7700 کتاب، محیط‌زیست، 660 کتاب و جهاد کشاورزی استان با اهدای تعدادی کتاب از نهادهای دولتی‌ای بودند که به این طرح کمک کردند.