برقراری رابطه کارگزاری با 238 بانک دنیا در یک سالگی برجام / گشایش برجام در روابط بین المللی بانکی

با گشایش های پدید آمده در پی برجام، زمینه مناسبی برای گسترش روابط مالی و بانکی بین المللی ایران ایجاد شده است و شاید مهم ترین دستاورد بانکداری ایران در سایه برجام، همین توسعه روابط کارگزاری بانک ها باشد، اما نکته ای که در این میان وجود دارد این است که این امر زمانبر بوده و پروسه بازگشت ایران به مراودات مالی بین المللی، در گرو تلاش و صبوری نظام بانکی و همچنین نیازمند انطباق با استانداردهای مالی بین المللی است.

بنا به آخرین آماری که بانک مرکزی اعلام کرده است شبکه بانکی ایران از دی ماه سال گذشته تا الان، با حدود 238 بانک دنیا نزدیک به 650 رابطه کارگزاری برقرار کرده و این در حالی است که تا سال 1393 و در آستانه مذاکرات هسته ای ایران با گروه 1+5 این روابط تا حدود 50 بانک کاهش یافته بود.

به گزارش بانک مرکزی، آمریکا با همراهی اتحادیه اروپا و برخی دیگر از کشورها در سال های گذشته تحریم های گسترده و بی سابقه ای را علیه جمهوری  اسلامی  ایران وضع و اجرا کردند. این تحریم ها که عمدتاً به بهانه مقابله با برنامه هسته ای ایران وضع شده بودند، بخش های کلیدی اقتصاد ایران را هدف قرار داده بود.

در این میان، بخش های بانکی و مالی اقتصاد کشور نیز از آن رو که لازمه و پیش شرط همه فعالیت های اقتصادی و تجاری است، جزو اهداف اساسی و کلیدی طراحان و اجراکنندگان تحریم ها علیه ایران قرار گرفت و طراحان تحریم ها، اقدامات خود علیه نظام بانکی و مالی کشور را در چند مرحله انجام دادند و تلاش کردند در سطوح و لایه های مختلف، دسترسی ایران به بازار بانکی و مالی بین المللی را قطع کنند.

روابط کارگزاری بانک های ایرانی

یکی از اقدام های ایالات متحده آمریکا علیه نظام بانکی ایران، تلاش برای قطع روابط کارگزاری بانک های ایرانی با بانک های خارجی بود. پس از انقلاب  اسلامی ایران، همه بانک های آمریکایی روابط  کارگزاری خود با بانک های ایرانی را قطع کرده بودند، با این همه، بانک ها و مؤسسه های غیر آمریکایی به بانک های ایرانی خدمات ارائه می کردند.

در سال های گذشته و پس از وضع تحریم های هسته ای، آمریکا در پی آن برآمد که بانک های غیرآمریکایی را نیز وادار به قطع رابطه با بانک های ایرانی کند. از این رو، با قرار دادن نام بانک های ایرانی در فهرست تحریم های خود مقرر داشت بانک های غیر آمریکایی در صورت ارائه خدمات به این بانک های ایرانی، نمی توانند با بانک های آمریکایی روابط کارگزاری داشته باشند.

با توجه به اهمیت نظام مالی آمریکا و نقش بانک های آمریکایی در تسویه دلار آمریکا، بیشتر بانک های غیرآمریکایی که پیش از این با بانک های ایرانی روابط کارگزاری داشتند روابط خود را با بانک های ایرانی قطع کردند.

یکی از دستاوردهای برجام این است که همه مقرراتی که بانک های غیرآمریکایی را به قطع روابط کارگزاری با بانک های ایرانی مکلف می کردند رفع شده اند و اکنون، هیچ بانک غیر آمریکایی به دلیل ارائه خدمات کارگزاری به بانک های ایرانی از دسترسی به نظام مالی آمریکا محروم نمی شود. این بدان معناست که بانک های ایرانی می توانند روابط کارگزاری خود را با بانک های خارجی معتبر برقرار کنند و شمار روابط کارگزاری بانک های ایرانی که در دوران تحریم ها به طور بی سابقه ای کاهش یافته بود، به تدریج به سطح مطلوب بازمی گردد.

تدریجی بودن بازگشت روابط کارگزاری، دلایل متعددی دارد که یکی از آنها فرآیندهای پیچیده و طولانی اجرای استانداردها و ضوابط بین المللی فعالیت های بانکی است که پس از بحران مالی سال های 2009-2007 تشدید شده اند.

رواج استفاده از اعتبارات و بروات اسنادی

متداول ترین و مطمئن ترین شیوه پرداخت در تجارت خارجی، استفاده از اعتبارات و بروات اسنادی است. با استفاده از این ابزارها، ریسک های خریدار و فروشنده به بهترین شکل مدیریت شده و ریسک ناشی از نفرستادن کالا یا دریافت نکردن وجه برای دو طرف به حداقل می رسد.

در دوران اوج تحریم ها، به دلیل همکاری نکردن بانک ها و مؤسسه های اعتباری خارجی با طرف های ایرانی، استفاده از شیوه اعتبار اسنادی به طور جدی کاهش یافت و راهکارهای دیگری نظیر حواله ارزی با هزینه ها و مخاطرات زیاد استفاده شد. پس از برجام و در نتیجه گشایش های ایجاد شده، استفاده از اعتبار اسنادی نسبت به دوران تحریم ها افزایش یافته و به تدریج شاهد کاسته شدن از راه های جایگزین و رونق اعتبارات اسنادی هستیم.

انتقال عواید نفتی ایران به کشورهای خارجی

یکی از اقدام های ایالات متحده آمریکا علیه ایران این بود که کشورهای واردکننده نفت از ایران را وادار کرده  بود وجوه حاصل از خرید نفت را در بانک های داخلی خود دریافت و از انتقال آنها به خارج از کشور جلوگیری کنند. این امر موجب شد عواید حاصل از فروش نفت فقط در چند کشور محدود نگهداری و ایران به واردات از آن کشورها و پذیرش ریسک های سیاسی و اقتصادی حاصل از تمرکز ذخایر ارزی در چند کشور ناچار شود. براساس برجام، این محدودیت مرتفع شده و ایران می تواند درآمدهای نفتی خود را به همه کشورهایی که در آنها حساب و روابط کارگزاری بانکی دارد، انتقال دهد.

پیام رسانی مالی

درنـتـیـجه تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا، ارائه خدمات پیام رسانی مالی به آن دسته از بانک های ایرانی که در فهرست تحریم ها قرار داشتند با مانع روبه رو شد، یعنی بانک های ایرانی نمی توانستند از سیستم هایی مانند سوئیفت  (SWIFT) و رویترز برای پیام رسانی مالی استفاده کنند. در چنین شرایطی بانک های ایرانی ناگزیر بودند با استفاده از روش های سنتی مانند تلکس رمزدار و نمابر، پیام های مالی خود را مبادله کنند که دارای هزینه های بالاتر و ریسک های بیشتر بود و در مواردی نیز با تأخیر انجام می شد.

پس از برجام، ارتباط سوئیفت همه بانک های ایرانی که نام آنها از فهرست تحریم ها خارج شده بود، دوباره برقرار و ارائه دیگر خدمات پیام رسانی نیز مجاز اعلام شد.

تامین اسکناس دلار آمریکا، طلا و فلزات گرانبها

آمریکا با وضع قوانین مختلف، دسترسی ایران به اسکناس دلار آمریکا، طلا و فلزات گرانبها را منع کرده بود تا بدین وسیله فشار بیشتری را بر بانک  مرکزی و نظام بانکی ایران وارد کند. یکی از امتیازات برجام این بوده که تأمین این اقلام برای بانک مرکزی و بانک های ایرانی مجاز اعلام شده  و از این حیث هیچ محدودیتی وجود ندارد. از این رو، امکانات بانک مرکزی ایران برای مدیریت بازار ارز در مقایسه با شرایط پیشین به طور قابل ملاحظه ای بهبود یافته است.

تامین مالی طرح های کشور

یکی از خدمات مهم و کلیدی که نظام بانکی و مالی اقتصاد به کشور ارائه می کند، فراهم کردن امکان تأمین مالی طرح های کشور از منابع خارجی است. به این ترتیب می توان با استفاده از منابع خارجی و بدون آنکه فشاری بر بودجه عمومی وارد آید، از محل منابع خارجی، این طرح ها را انجام داد و سپس از طریق درآمد همان طرح ها، وام های دریافت شده را بازپرداخت کرد.

با این همه، دریافت وام و تسهیلات مالی از بانک های خارجی مستلزم وجود مجموعه ای از پیش شرط هاست و لازم است آژانس های اعتبار صادراتی کشورها، بازپرداخت وام های اعطایی به پروژه های کشور را بیمه کنند، بانک های خارجی روابط مالی و کارگزاری با بانک های  ایرانی برقرار کنند، دیون حاکمیتی ایران قابلیت پذیره نویسی و بازارگردانی داشته  باشند و مقدماتی مانند این امور فراهم شوند.

یکی از دستاوردهای برجام این بوده که مقدمات همکاری مؤثر ایران با آژانس های اعتبار صادراتی معتبر دنیا را فراهم ساخته  و اختلاف های پیشین که در دوران تحریم ها و به واسطه قطع کانال های پرداخت مطرح شده بود، با مذاکرات پس از برجام رفع شده است. از این رو، چشم انداز روشنی برای تأمین منابع مالی خارجی برای اجرای طرح های کشور فراهم شده است.

بهبود رتبه اعتباری کشور و ارتقای جایگاه ایران در مجامع بین المللی

پس از برجام و رفع تحریم های سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا و تحریم های ثانویه ایالات متحده آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران، ریسک های تجارت با ایران به طور قابل ملاحظه ای کاهش یافت. از این رو، رتبه اعتباری کشور بهبود یافت و این امر، به نوبه خود منتهی به کاهش هزینه های تأمین مالی و افزایش سقف اعتباری بانک های خارجی برای اعطای تسهیلات و اعتبار به بانک ها و شرکت های ایرانی شد.

همچنین، جایگاه ایران در مجامع پولی و مالی بین المللی مانند صندوق بین المللی پول، بانک جهانی و مؤسسه های توسعه ای چندجانبه ارتقا یافته است و با توجه به رفع تحریم ها در اثر برجام، چشم انداز روشن تری در دریافت تسهیلات و استفاده از خدمات نهادها و موسسات فوق وجود دارد.