وقتی مارها منجی کشورهای در حال توسعه می شوند / طعم شیرین زهر در کام اقتصاد

واژه  «زهر» از آن کلماتی است که حتی شنیدنش هم باعث در  هم رفتن چهره افراد می شود؛ کلمه ای که شاید بار معنایی منفی و ناخوشایندی داشته باشد، اما آنقدرها که اسمش نشان می دهد مایع ضرررسانی نیست. درواقع اگرچه کلمه زهر اغلب افراد را به یاد گزیدگی های خطرناک از سوی مار و عقرب و انواع موجودات وحشتناک می اندازد، اما این مایع مسمومیت زا، در نوع خود خواصی شگفت انگیز دارد.

درواقع می توان از زهرها برای انواع مصارف درمانی نیز استفاده کرد. از سال ها پیش، یعنی از دوران رواج طب سنتی تاکنون، داروسازان با استفاده از دانش خود تغییراتی شیمیایی در انواع سموم اعمال می کردند تا آنها را تبدیل به داروهایی شفابخش کنند. این روزها با افزایش نرخ جمعیت جهان، نیاز به استفاده از انواع زهرها برای تهیه پادزهرها بازاری گرم دارد تا جایی که بالغ بر 30درصد از داروهای گران قیمت جهان را داروهایی تشکیل می دهند که با ترکیبی از انواع زهر ساخته شده اند.

در این  میان مجهز بودن به دانش تولید داروهای شفابخش نیز حائز اهمیت است. این موضوع از این جهت مهم است که ابزار اولیه تهیه پادزهر، در اختیار داشتن انواع زهر بکر و خالص است. متأسفانه بسیاری از کشورهای صادرکننده زهر فاقد امکانات آزمایشگاهی و داروسازی لازم برای ساخت داروهای تخصصی هستند؛ کشورهایی که عمدتا در گروه کشورهای کمتر توسعه یافته یا در حال توسعه جای می گیرند و در نتیجه تا در اختیار داشتن ظرفیت های تولید داروهای خاص فاصله ای قابل توجه دارند.

این در حالی  است که اگر کشورهای مذکور از قدرت و توان علمی لازم برای تولید داروهای گران قیمت و تخصصی نیز برخوردار بودند، با سود تجاری چندین برابر رو  به رو می شدند.  با این وجود کشورهای واردکننده انواع زهر، در قبال این مایع ارزشمند، وجوه قابل توجهی پرداخت می کنند؛ مبالغی که گاه سر به میلیون ها دلار می زند و در نتیجه می تواند بخش قابل توجهی از ذخیره ارزی کشورهای صادرکننده را تأمین کند.

ناگفته پیداست که عمده واردکنندگان زهر در جهان را کشورهای بزرگ تولید کننده دارو مثل آلمان تشکیل می دهند. در ادامه مطلب نگاهی داریم به وضعیت کشورهای صادرکننده زهر؛ کشورهایی که با صادرات زهرهای تلخ به لحاظ اقتصادی شیرین کام می شوند.

***

هند

هند یکی از شناخته شده ترین پادشاهان صادرات انواع زهر در جهان است. اما به طور همزمان این کشور یکی از کانون های اصلی قاچاق زهر در جهان محسوب می شود. بخش های جنوبی و غربی هند، جزو مناطقی هستند که اغلب قاچاقچیان برای خرید زهر ارزان قیمت و صادراتش به دیگر نقاط جهان مورد توجه قرار می دهند. به گزارش سازمان بین المللی مبارزه با قاچاق کالا، پنجاب، گجرات و غرب بنگال به عنوان سیاه ترین بازارهای قاچاق زهر در سطح جهان شناخته می شوند. اروپا، جنوب شرقی آسیا، چین و بنگلادش از کانون های اصلی واردات زهرهای قاچاق هستند. 

با این وجود دولت هند نیز از تجارت زهر و سود این بازار بی نصیب نیست. قیمت زهرهای هندی گاه تا حدی سرسام آور می شود که قیمت تنها یک کیلوگرم از آن برابر با سرانه تولید ناخالص داخلی یک کشور توسعه نایافته است. افزون  بر  این، هند رکورددار زهرهای منحصر به فرد نیز است؛ زهرهایی که به جز این کشور در هیچ کجای دنیا وجود ندارند. تنها در سه ماهه پایانی سال 2016 میلادی، هند بیش  از 500 میلیون دلار صادرات زهر انواع مارها را به نام خود ثبت کرده است. دو خریدار بزرگ زهر از هند، بریتانیا و چین هستند؛ دو کشوری که با خرید سالانه صدها کیلو زهر، به دولت هند سود می رسانند.

***

آفریقای جنوبی

از دهه 60 میلادی تا کنون، آفریقای جنوبی به یکی از کانون های اصلی صادرات انواع زهر در جهان تبدیل شده است؛ کشوری که در سایه حضور انواع و اقسام مارها موفق شده تأمین کننده بیش از 40درصد از زهرهایی باشد که با هدف پژوهش و درمان در سطح جهان استفاده می شوند. یک نقطه قوت درخصوص وضعیت صادرات در این زمینه، بازاریابی قوی این کشور برای یافتن کشورهایی است که به سبب دارا بودن آزمایشگاه ها و لابراتورهای داروسازی، به زهرهای مختلف نیاز دارند. 

گام مثبت و هوشمندانه دوم آفریقای جنوبی به ایجاد مراکزی برای پرورش انواع مارهای سمی و خطرناک مرتبط است؛ مارهایی که قیمتی بالا دارند و تحت شرایط پرورشی، با تعداد بالاتری تولید شده و زهرکشی می شوند. این اقدام خلاقانه باعث شده آفریقای جنوبی برآورد تولید زهر دقیقی داشته باشد. به عبارت دیگر، مقامات این کشور به شکل دقیق از نرخ میزان زهر تولیدی خود در طول یک سال و ضریب صادرات آن مطلع هستند.

اما افزون بر مزارع پرورش مار، مقامات آفریقای جنوبی مراکزی را هم برای پرورش عقرب تدارک دیده اند. براساس آخرین برآوردها، آفریقای جنوبی بالغ بر 1200 گونه عقرب و عنکبوت سمی را در خود جای داده که مصارف درمانی زهر هر یک متفاوت و نرخ فروش شان نیز متنوع است.

***

بوتان

یکی از کشورهای آسیایی که در حوزه منابع طبیعی چندان ثروتمند محسوب نمی شود، بوتان است؛ کشوری که خود در زمینه تأمین دارو با مشکل مواجه است و نیازهایش در این حوزه را به واسطه واردات برطرف می کند. اما بوتان در بخش صادرات زهر وضعیتی ایده آل دارد. صادرات انواع زهرهای مار و عقرب در بوتان شامل بیش از 30 کد صادراتی می شود. درواقع تنوع بالای زهرهای صادراتی این کشور بیش از میزان تولید ارزیابی می شود.

متأسفانه دولت بوتان برای افزایش سرانه تولید زهرها، برنامه ریزی درستی انجام نداده است. در نتیجه نرخ صادرات زهر از یونان طی دهه های اخیر رشد قابل توجهی را پشت سر نگذاشته است.  با این وجود، صادرات زهر جزو پرسودترین فعالیت های تجاری در این کشور محسوب می شود. دو کشور بوتان و هند دو رقیب دیرینه و اصلی یکدیگر در حوزه فروش سیب زمینی و برخی دیگر از سبزیجات هستند. جالب است که این رقابت در مورد زهر نیز وجود دارد.

اما در این میان نکته ای شگفت انگیز وجود دارد. از سال 2014 که بوتان با ممنوع اعلام کردن ورود بسیاری از اقلام هندی به خاک کشورش مخالفت کرد، بازار سیاهی عجیب در خصوص انواع زهرها به راه افتاد؛ بازار سیاهی که به قاچاق زهرهای بوتانی به هند و فروش شان با مبالغی بالاتر به مشتریان  (به عنوان زهر هندی) منتهی شد.

***

بنگلادش

آمارهای صادرات انواع زهر در بنگلادش بیش از آنکه دولتی باشند مرتبط با بازار سیاه هستند. درواقع بخش بزرگی از میزان فروش زهرهای بنگلادش در اختیار قاچاقچیانی است که با خرید زهر با نرخ هایی بسیار پایین و فروش آن با قیمت های نجومی، کسب و کارهایی سود آور و پررونق به دست آورده اند.

به گزاش پایگاه خبری و تحلیلی بنگلادش 24، مقامات این کشور اخیراً محموله ای از زهرهای قاچاق را کشف کرده اند؛ محموله ای که نزدیک به 12 میلیون دلار قیمت دارد. قاچاقچیان دستگیر شده اعلام کرده اند که قرار بوده این محموله ابتدا به هند و سپس به فرانسه ارسال شود.

  این حجم عظیم از صادرات غیرقانونی زهرها آن هم از مسیرهایی که مورد تأیید دولت نیستند، باعث شده عملاً کلاف صادرات زهر از دستان دولت خارج شود. این اتفاق باعث می شود زمام امور صادرات در اختیار افرادی قرار گیرد که فاقد اعتبار و وجهه قانونی هستند.

از سوی دیگر عبداللطیف سیباف، وزیر امور شیلات بنگلادش معتقد است تا زمانی که قاچاق غیرقانونی انواع زهر و سم متوقف نشود، انتظار برای پیشرفت اقتصادی در این بخش بی مورد است. قاچاق غیرقانونی زهر در بنگلادش به بی ثباتی قیمت ها در بازار رسمی نیز دامن زده و گاه نوسان قیمت یک زهر ویژه تا 100دلار تفاوت قیمت را در دو بازار رسمی و غیر رسمی تجربه می کند.

***

پاکستان

آمارهای سازمان بهداشت  جهانی نشان می دهد زهر و پادزهر در پاکستان قیمت هایی به مراتب پایین تر از دیگر کشو رهای جهان دارند. به گزارش نشریه اینترنتی سلامت و بهداشت جهانی، قیمت های برخی پادزهرهای محلی در پاکستان تا   حدی پایین است که از برخی درمان های سرپایی نیز ارزان تر ارزیابی می شود.

این موضوع دو وجه متفاوت دارد؛ روی نخست این ماجرا وجه مثبت است. گزارش های وزارت بهداشت پاکستان نشان می دهند درمان از طریق پادزهرهای هندی تا 2.5 درصد ارزان تر از درمان با کمک پادزهرهای کشورهای همسایه مثل هند است.  اما این ماجرا وجهی منفی نیز دارد؛ پایین بودن قیمت زهرها و پادزهرها در پاکستان باعث شده شکار انواع مار و عقرب در این کشور به موضوعی بسیار متداول برای کسب سود تبدیل شود؛کسب و کاری که در کنار درآمدزایی بسیار خطرناک است.

سالانه ده ها نفر از شهروندان پاکستان به ویژه ساکنان نواحی روستایی و کم درآمد، جان خود را در شرایط تلاش برای شکار انواع مار و عقرب از دست می دهند. این نرخ مرگ و میر به طور مستقیم بر سرانه جمع آوری زهر در پاکستان اثر گذار است. اما چگونه؟ طی ماه هایی که به عنوان دوره های مارگیری (به سبب شرایط آب و هوایی و...)در نظر گرفته می شوند، ابتدا یک رشد تصاعدی در حوزه شکار مار ایجاد و سپس با افزایش نرخ تلفات انسانی وارد دوران رکود ترس آمیز می شود.

ارتباط با نویسنده: royapakseresht@gmail.com