عباس صادقی مدیر عامل مرکز مدیریت بهره وری ایران / وضعیت رشد شاخص های بهره وری کشور

در حال حاضر با توجه به مشکلات موجود در تامین سرمایه و نیز ایجاد فرصت های شغلی، توجه به رویکردهای دیگر توسعه مدنظر برنامه ریزان کلان اقتصاد فرا گرفته که یکی از این رویکردها، توسعه اقتصادی از طریق بهبود ساختارها یعنی افزایش بهرهوری کل عوامل (TFP) است.

بر این اساس محاسبه رشد بهره وری کل عوامل در کشور و همچنین تعیین سهم آن در رشد اقتصادی جهت برنامه ریزی های آتی از اهمیت زیادی برخوردار است. به علاوه، تعیین سهم دو عامل نیروی انسانی و موجودی سرمایه در رشد اقتصادی کشور و مقایسه آن با سهم رشد بهرهوری کل عوامل ضروری است.

لذا بر اساس شاخص های اندازه گیری شده در سامانه ملی اندازه گیری شاخص های بهرهوری ایران (irpmc.ir)، رشد شاخص های متوسط بهرهوری کل عوامل(بدون آلفا و بتا)، متوسط بهرهوری نیروی کار و متوسط بهرهوری سرمایه به نرخ ثابت (تورم زدایی شده نسبت به سال 83) در صنایع مختلف محاسبه شده که در نمودار های زیر قابل مشاهده است.

وضعیت مهمترین شاخص های بهره وری "بخش صنعت" (تورم زدایی شده)

براساس اطلاعات بیش از 950 بنگاه اقتصادی شاخص بهره وری نیروی کار رایج ترین مقیاسی است که در مورد یک اقتصاد، صنعت و یا یک واحد تولیدی به کار برده می شود .این شاخص از تقسیم ارزش افزوده بر هزینه جبران خدمات پرداختی به کارکنان حاصل می شود و نشان می دهد به طور متوسط به ازای هر ریال هزینه برای کارکنان چه میزان ارزش افزوده ایجاد کرده است.

همانطور که مشاهده می شود میزان رشد این شاخص بسیار کمتر از رشد پیش بینی شده در برنامه چهارم  و پنجم توسعه می باشد و تنها در سال 1388  و 1389 مقدار رشد این شاخص مناسب بوده است که این رشد نیز می تواند به واسطه تدابیر حمایتی کوتاه مدت دولت در قالب معافیتهای مالیاتی و نیز حمایت های قابل توجه نظام بانکی به شکل استمهال بدهی های معوق بنگاه های اقتصادی باشد.که البته این حمایتها به صورت کوتاه مدت آثار مناسب اما به صورت بلند مدت بعضا با آثار مخربی همراه بوده است که در سال های بعدی کاهش شاخص بهره وری نیروی کار مشاهده می گردد که ناشی از شرایط نامساعد اقتصادی کشور نیز می باشد.

شاخص بهره وری سرمایه میزان کارایی دارایی ها و نحوه استفاده از سرمایه های ثابت را منعکس می نماید. به عبارتی بیان می کند که، در قبال هر واحد سرمایه ثابت، چه میزان ارزش افزوده ایجاد شده است.

برای اندازه گیری این شاخص از نسبت ارزش افزوده به هزینه استهلاک در آن دوره استفاده می شود.شاخص بهره وری سرمایه در بخش صنعت روند مناسبی داشته و در سال های پایانی این شاخص رشد داشته که یکی از دلایل آن را می توان شرایط اقتصادی کشور که با تحریم مواجه بوده است و امکان سرمایه گذاری های جدید و ورود ماشین آلات به سختی وجود داشته می تواند باشد.