اروپا مشتری هنرهای بومی گیلان

صنایع دستی به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی هر کشوری به شمار می‌رود. نقش و اهمیت صنایع دستی به‌عنوان هنری تاریخی، ماندگار و قابل احترام، بومی و اصیل با جنبه‌های قوی کاربردی از جهات هنری، فرهنگی، آقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی بر همگان و به‌ویژه محققان و پژوهشگران این حوزه آشکار است.

امروزه تولید و عرضه صنایع دستی در دستور کار صنعتگران و فعالان این بخش از هنرهای تجسمی و فرهنگی قرار دارد و تلاش می‌شود اهمیت و مقبولیت آن بیش از گذشته، اعلام و بازگو شود.

هنرهای ملی ایران که در هر گوشه از این سرزمین کهن تجلی یافته‌اند، همگی بازتاب ذوق سرشار، اندیشه خلاق و روح زیبایی‌دوستی هنرمندان پرمایه و بی‌ادعا هستند که فارغ از قیل و قال‌ها سر در گریبان، به خلق هنر مبادرت ورزیده‌اند و طی سالیان متمادی، چه در دوران رونق و شکوفایی و چه در دوره‌های رکود، هنگامی که با توسعه صنعت گردشگری همراه بوده سهم شایسته و درخور توجهی در اقتصاد کشور و معرفی هنرهای ناب و خالص ایرانی و در نهایت زندگی اقتصادی و حیات فرهنگی ما داشته‌اند.

تمامی متولیان امور فرهنگی در سراسر جهان به تأثیر متقابل صنایع دستی و صنعت گردشگری اعتقاد دارند، چرا که در عمل و تجربه دریافته‌اند که هنرهای دستی یکی از عوامل بسیار مؤثر در جلب و جذب گردشگر در تمامی گرایش‌های ملی، منطقه‌ای و داخلی است.

تشکیلات صنایع دستی و گردشگری در بسیاری از کشورها در رابطه‌ای هماهنگ و منسجم، با هم فعال هستند که خوشبختانه در کشور ما نیز ظرف چند سال اخیر گام‌های مثبتی در این زمینه برداشته شده است.

استان گیلان یکی از مناطق مستعد و ویژه گردشگری و تولید صنایع دستی در کشور به حساب می‌آید که بیش از 80رشته از صنایع دستی بومی و محلی در این استان شمالی رواج دارد. گیلان پتانسیل بالایی در این حوزه دارد و همواره به‌عنوان یکی از قطب‌های تولید و عرضه صنایع دستی در کشور مطرح بوده است.

به همین منظور با سلمان شاه‌محمدی، معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی استان گیلان، درباره وضعیت تولیدات و ساخته‌های دستی این ناحیه سرسبز و خوش آب‌وهوا به گفت‌وگو پرداخته‌ایم.

80رشته صنایع دستی بومی و محلی در گیلان

شاه‌محمدی درباره وضعیت رشته‌های موجود در استان گیلان می‌گوید: 80 رشته صنایع دستی بومی در سطح استان فعال است که زمینه‌های مختلفی مانند گلیم، حصیر، سفالگری، پوشاک سنتی، مرواربافی، بامبو، کارهای چوبی مثل منبت‌کاری و معرق‌کاری را شامل می‌شود.

همچنین تعداد 20 هزار هنرمند در سطح استان داریم که به فعالیت در بخش‌های مختلف صنایع دستی اشتغال دارند. 80 درصد از این افراد را خانم‌ها تشکیل می‌دهند که نقش مهمی در پیشبرد و اجرایی شدن روش‌های سنتی به عهده دارند.

وی از سن و سال شاغلان این هنرمندان گفت: از همه قشرها در موارد مختلف صنایع دستی فعالیت می‌کنند، ولی غالبا اکثریت با زنان و گروه سنی میانسال است.

شاه‌محمدی در مورد تولیدات این استان و عرضه آنها در سایر مناطق می‌افزاید: اقلام تولیدی بیشتر به شهرهای تهران، شیراز، تبریز، مشهد و سایر نقاط دور و نزدیک ارسال می‌شود. ضمن اینکه صنایع دستی گیلان آوازه جهانی پیدا کرده و خارج از مرزها طالب دارد.

شاه‌محمدی دراین باره می‌گوید: کشورهای حاشیه دریای خزر از مشتریان همیشگی ما هستند و برخی از تولیدات دستی استان به کشورهای اروپایی مثل آلمان، هلند و لوکزامبورگ هم صادر شده است.

وی در ادامه می‌گوید: در سال 1394 میزان صادرات رسمی و چمدانی استان 1/1 میلیون دلار بوده که 550هزار دلار آن در گمرک به ثبت رسیده و مابقی به صورت صادرات چمدانی و فردی بوده است. عمده اقلام صادراتی گلیم، مروار، سازه‌های سفالی و چوبی بوده است. فقط در گلیم بالای 3 هزار مترمربع، سال گذشته صادرات داشته‌ایم.

قاسم‌آباد دهکده صنایع دستی می‌شود

در استان گیلان صنایع دستی و هنری زیادی کار می‌شود که برخی از آنها به‌طور اختصاصی به‌ نام گیلان سند خورده است. مثل رشتی‌دوزی که قلاب‌بافی با ابریشم روی انواع پارچه است، مرواربافی که بافت الیاف مخصوص با چوب‌های ترکه‌ای است و انواع گلیم و زیرانداز که چهار مورد از دست‌سازهای بومی این منطقه ثبت معنوی شده‌اند.65 محصول هم نشان مرغوبیت ملی دارند که خود سازمان میراث فرهنگی صادر می‌کند و همچنین هفت اثر که مهر اصالت از یونسکو را گرفته‌اند.

معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی استان گیلان در مورد البسه محلی این ناحیه می‌گوید: لباس‌های محلی و سنتی این استان از تنوع فراوانی برخوردار است و یکی از فعالیت‌های عمده صنایع دستی در همین زمینه است. این البسه بیشتر شامل لباس‌های تالشی، دیلمانی و قاسم‌آبادی می‌شوند، که علاوه بر مرغوبیت بسیار زیبا هستند و خواهان زیادی دارند. ضمن اینکه از سوی سازمان میراث فرهنگی استان، روستای قاسم‌آباد به‌عنوان دهکده صنایع دستی اعلام شده و قرار است در یک پروژه دوساله سازماندهی و پس از طی مراحل و تشریفات قانونی، عملیاتی شود.

وی درباره وضعیت برگزاری نمایشگاه‌های صنایع دستی استان می‌گوید: چهار نمایشگاه دائمی در سطح استان داریم و مقرر شده است که نخستین نمایشگاه ملی گیلان اواخر مرداد راه‌اندازی و برگزار شود. سال گذشته در 27 نمایشگاه استانی حضور پیدا کردیم و در دو مورد آن در سال‌های 93 و 94 در کل کشور حائز رتبه اول شدیم.

این را هم اضافه کنم که در سال 1394 سه نمایشگاه بین‌المللی هم در فلورانس ایتالیا، مونیخ آلمان و کویت داشتیم که طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، دو یا سه مورد هم در سال جاری شرکت خواهیم داشت و ممکن است تعداد نمایشگاه‌های خارجی از این هم بیشتر باشد.

آموزش، اشتغال‌زایی، صادرات

طی دو، سه سال اخیر توجه ویژه‌ای از سوی دولت به مقوله صنایع دستی شده و اقدامات مناسبی برای توسعه و ترویج آن صورت گرفته است. معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی استان گیلان در این خصوص می‌گوید: با فعالیت‌های مثبتی که انجام شده صنایع دستی راه خودش را پیدا کرده و صادرات آن هم کم‌کم راه می‌افتد. ما تعهد داده‌ایم که برای 700نفر ایجاد شغل کنیم که به خاطر استقبال زیاد از سوی اهالی استان و آموزش‌های ارائه شده، به احتمال زیاد از این تعداد بیشتر خواهد شد.

درحال حاضر آموزش‌های کاربردی برای متقاضیان و علاقه‌مندان را در دستور کار داریم. همچنین قصد داریم آموزش‌های ترکیبی و تلفیقی مانند رشتی‌دوزی روی لباس و مانتو و تولید سازه‌های چوبی را گسترش بدهیم. ضمنا توجه ویژه‌ای هم به نوآوری، ساده‌سازی و استفاده از تکنیک‌های نوین ساخت و نگهداری صنایع دستی خواهیم داشت، تا علاوه بر حفظ اصالت و زیبایی، محصول ساخته شده از کیفیت و مرغوبیت و تنوع لازم برخوردار باشد.

مثالی برایتان می‌آورم در مورد چوب بامبو؛ مرکز بامبوی ایران لاهیجان است که عده‌ای از ساکنان آن در این بخش فعال هستند. 70درصد از وقت، انرژی و هزینه شاغلان صرف تهیه مواد اولیه می‌شد، اما حالا با برگزاری کلاس‌های تخصصی، آشنایی با روش‌های تازه و تهیه ماشین‌آلات مخصوص، این رقم به 10درصد کاهش پیدا کرده است.

مثال دیگر مربوط به روستای عنبران آستارا است که کار اصلی مردم بافت گلیم است که 800 بافنده زبردست دارد. تولید سالانه این روستا بالغ بر 8هزار مترمربع است که از این مقدار، بخشی هم به خارج از کشور صادر می‌شود. مواردی از این دست جزو طرح‌های توسعه‌ای و زیرساختی ما به حساب می‌آید و اگر کارها به خوبی پیش برود، زمینه‌های اشتغال‌زایی برای بیش از هزار نفر فراهم می‌شود.

مشکلات پیش‌رو

شاه‌محمدی به معضلات و گرفتاری‌های موجود اشاره می‌کند که کار را برای فعالان صنایع دستی سخت کرده است: یکی از مشکلات مربوط به تهیه مواد اولیه است؛ قبلا اقلام مورد نیاز را از استان‌های همجوار می‌خریدیم که به دلیل خشکسالی‌های چند وقت اخیر به مشکل خورده‌ایم که باید برای آن چاره‌اندیشی کرد. مسئله دیگر بیمه و حق سنوات کارکنان این بخش است که باید به‌طور جدی پیگیری و در صورت لزوم اشکال برطرف شود تا کسی که مشغول به کار تولیدی می‌شود، دغدغه تأمین آتیه خود را نداشته باشد.

مورد دیگر مراکز تحقیق و توسعه هستند که جای آنها در تمام بخش‌های کشور خالی است. وجود این مراکز و نهادهای پژوهشی کمک‌های بزرگ و شایانی به بهبود وضعیت تولید و نیازسنجی بازار خواهد کرد که تا به حال این حضور کمرنگ بوده است.

موضوع دیگری که باید به آن اشاره کرد، عملکرد سیستم بانکی در ارائه پرداخت تسهیلات و تأمین نقدینگی مورد نیاز در این حوزه است که باید به شکل جدی‌تری مورد بررسی قرار بگیرد تا طرح‌ها و پروژه‌های مصوب به خاطر عدم تأمین مالی متوقف نشوند. هم‌اکنون با اداره کل جهاد کشاورزی استان برای تأمین مواد اولیه و اقلام مصرفی در حال مذاکره هستیم، ضمن اینکه با بانک‌ها هم جلسات مشترک داریم تا موانع جلوی پای تولید و تولیدکننده را با تشریک مساعی برطرف کنیم.

هدف ما زنده نگه‌داشتن هنرها و آثاری است که قدمت طولانی دارد. ایجاد تنوع در تولیدات و حضور در نمایشگاه‌های مختلف داخلی و بین‌المللی برای به نمایش گذاشتن تولیدات سنتی و دستی می‌تواند با ایجاد ارتباط مستقیم میان مردم و فعالان این عرصه، کمک بسزایی در شناسایی، افزایش فروش و صادرات صنایع دستی داشته باشد.

با آموزش و پردازش درست و اصولی می‌توانیم هر روز آثار و ساخته‌های جدید خلق کنیم. باید بتوان در راستای تولید صنایع دستی اقدامات مفیدی را ترتیب داد که در فروش و عرضه آن مؤثر باشد. با نگاهی خوب و دوراندیشانه به این موضوع می‌توان از کالاهای تولید شده به‌عنوان اقلام صادراتی مناسب استفاده کرد تا این بخش هم از جایگاه مناسبی در اقتصاد ملی برخوردار شود.