با هزار تومان چقدر پول خرد می‌شود خرید؟

پول درشت را که به دست‌شان بدهی چند ثانیه دست‌شان روی هوا باقی می‌ماند، نگاهی به اسکناس ‌می‌اندازند، بعد توی آینه نگاه می‌کنند و می‌پرسند: «خرد نداشتی؟» راننده‌های تاکسی نخستین مشتری‌های فروشندگان پول خرد هستند. آنها روزانه با ده‌ها مسافری سر و کار دارند که معلوم نیست چه عددی روی کوچک‌ترین اسکناس‌شان درج شده و قرار است با کدام اعداد و ارقام سردرگم شوند و آخرسر 10هزار تومانی را بیرون بکشند تا راننده خودش با مشکلش کنار بیاید و پول خرد پیدا کند. بعضی هم هر چه دارند بیرون می‌ریزند و آخر سر با 100 تومان کم و زیاد ماجرا را فیصله می‌دهند. این است که راننده‌ها باید راه چاره‌ای برای خرده‌های نرخ کرایه مسیرشان پیدا و از قبل سکه‌های و اسکناس‌های کوچک‌تر را تهیه کنند. این مسئله بسیاری از رانندگان را وادار کرده پول‌های خرد را با قیمتی بالاتر بخرند تا مسافران‌شان را لنگ 100 تومانی و 200 تومانی نگذارند یا مجبور نشوند این مبلغ‌های کوچک را به آنها ببخشند.

مغازه‌هایی که پول می‌فروشند

«هر روز باید اول صبح یک 10هزار تومانی بدهم و 9هزار و خرده‌ای سکه و اسکناس بگیرم. مسافرها که زحمت خرد کردن پول‌شان را به خودشان نمی‌دهند.‌»‌ اینها را راننده‌ای می‌گوید که مجبور شده برای 1200 تومان کرایه، 10 تومانی مسافرش را خرد کند. «بعد هم یکی مثل ایشان همه را یک جا می‌گیرد و دوباره من می‌مانم و این اسکناس‌های درشت.‌»‌ 5هزار تومانی‌ها را این طرف و آن طرف می‌کند و هزاری‌ها و2 هزاری‌ها را از بین‌شان بیرون می‌کشد و در جیب پیراهنش می‌گذارد. 5هزار تومانی‌ها باید توی داشبورد بروند که توی دست و پا نباشند. راننده در جواب اینکه پول‌های خرد را از چه کسی می‌خرد می‌گوید: «از مغازه‌ها، سوپرهای سر راه. . . خودشان هم خرد لازم دارند. برای همین بیشتر می‌گیرند که سودی کرده باشند. اگر این کار را نکنم معلوم نیست دشت اول، مسافرها پول چقدری بدهند. باید کمی خرد برای شروع روز داشته باشم.‌»‌

راننده‌های اتوبوس، پشت راننده‌های تاکسی

فقط مغازه‌ها نیستند که در این مواقع به داد راننده‌ها می‌رسند. راننده‌های اتوبوس هم از ناجیان راننده‌های بی‌پول‌خرد هستند. یکی از راننده‌ها توضیح می‌دهد: «در اتوبوس‌ها بیشتر مسافران دیگر کارت می‌کشند و کمتر پول نقد می‌دهند. ولی عده‌ای که نقدی پرداخت می‌کنند معمولاً خرد دارند یا هر چقدر که خرد دارند پول می‌دهند. برای همین پول خرد توی دست و بال راننده اتوبوس‌ها هست.‌»‌ او پولش را بدون سود اضافی با راننده‌های اتوبوس خرد می‌کند. می‌گوید بعضی‌هایشان مرامی کمک می‌کنند و چیزی اضافه‌تر نمی‌گیرند تا کار ما را جور کنند، اما بعضی‌ها برای چند تومان سود این کار را می‌کنند.

خرده‌هایی که به حساب نمی‌آیند

«می‌دانی چند وقت است اصلاً 100 تومانی ندیده‌ام؟ آن وقت اینها کرایه ما را تعیین کرده‌اند 900 تومان.‌»‌ راننده داخل فاز خیابان فرعی می‌پیچد و امیدوار است با این حرف مسافر را از گرفتن باقی 1000 تومانی‌اش ناامید کرده باشد. کرایه همه مسافران را 1000 تومان حساب می‌کند و باقی‌اش را نادیده می‌گیرد.

البته همه به اندازه او با مسئله ساده برخورد نمی‌کنند. یکی دیگر از راننده‌ها کسی را پیدا کرده که در ازای 55هزار تومان اسکناس درشت، 50هزار تومان پول خرد تحویل راننده‌ها می‌دهد تا برای چند روز تأمین شوند. البته راننده دل خوشی از او ندارد و می‌گوید: «برای 5هزار تومان اضافی که کار نکرده. پولِ زحمت نکشیده است. خلاصه اگر یکی از اینها را پیدا کنی دیگر مشکل پول خرد نداری.‌»‌

حمل‌و‌نقل با اعمال شاقه

قبل از اینکه در را ببندد 10 هزار تومانی را نشان می‌دهد و می‌گوید: «آقا من خرد ندارم‌ها. اشکال ندارد؟ » راننده فکر می‌کند و بین سوار کردن و نکردن مسافر مردد می‌ماند. بالاخره می‌گوید: «بشین حالا یه کاری‌اش می‌کنیم.‌»‌ چاره کار بالاخره جایی آخرهای مسیر پیدا می‌شود. پشت ترافیک راننده بغلی پول را خرد می‌کند، اسکناس‌ها رد و بدل می‌شوند و همه به مقصد می‌رسند، اما با اعمال شاقه.

ماه‌هاست که صحبت از پرداخت غیرنقدی در تاکسی‌ها مطرح است؛ طرح‌هایی که اغلب آنها هیچ وقت به نتیجه نرسیدند. در کرج فروردین امسال پس از اعتراض بعضی از رانندگان به نرخ‌های جدیدی که رند نبودند، مدیرعامل تاکسیرانی درباره نصب دستگاه‌های کارت‌خوان به خبرگزاری مهر گفته بود: «الکترونیک کردن خطوط تاکسیرانی از جمله اموری است که مقدمات آن شروع شده و بخش‌هایی از امور هوشمند‌سازی تاکسی‌ها نیز انجام شده است. اما نصب دستگاه کارتخوان بسیار هزینه‌بر است و از آنجا که هر دستگاه بین یک تا 1/5 میلیون تومان هزینه دارد، قشر تاکسی‌دار به سختی می‌تواند هزینه آن را بپردازد و ما نمی‌توانیم آن را به این زودی‌ها انجام دهیم.‌»‌

به گفته اسکندری، اتوبوسرانی سازمانی دولتی است که اتوبوس‌ها را در اختیار خود دارد و بودجه دولتی نیز برای آن تعریف شده.این درحالی‌است که تاکسی متعلق به فرد است و تاکسیرانی فعلاً بودجه دولتی ندارد تا تاکسی‌ها را مجهز به کارت‌خوان کند. اما او ابراز امیدواری کرده بود که با توجه به گردش مالی، دستگاه‌های کارتخوان‌ برای بانک‌ها، رایزنی برای دریافت رایگان آنها یا با اقساط نتیجه‌بخش باشد.

نرخ‌های خرده‌دار و اعتراض‌های همیشگی

نرخ‌های جدید کرایه در بهار هر سال بحث‌هایی در این مورد برمی‌انگیزد. دو سال قبل نیز مشکل رانندگان تاکسی در دریافت نرخ‌های خرد در شیراز باعث شد تا مدیرعامل سازمان تاکسیرانی این شهر از راه‌اندازی سیستم اتوماسیون به جای پرداخت پول خرد صحبت کند. سیستمی شامل تاکسیمتر، GPS، GPRS، پرینتر و یک مانیتور که قرار بود با تصویب شورای شهر روی تاکسی‌ها نصب شود. در تیر ماه 94 هم خبر مشابهی از اصفهان رسید و اعلام شد پس از سه سال تلاش برای حذف پول‌های خرد از پرداخت در تاکسی‌ها، ۷هزار دستگاه تاکسی در اصفهان مجهز به تجهیزات پرداخت الکترونیکی کرایه شدند. «اصفهان کارت» سیستمی بود که مسئولان شهری برای این پرداخت‌ها در نظر گرفتند. 

یک کارت الکترونیکی که علاوه بر پرداخت کرایه تاکسی، از آن می‌توان برای پرداخت هزینه استفاده از اتوبوس، دوچرخه و پارکینگ نیز استفاده کرد. گرچه این کارت‌ها هم معضل دیگری داشت و عدم تعیین کرایه از قبل و تنظیم آن براساس مسافت توسط دستگاه، بعضی از مسافران را معترض می‌کرد. قزوین هم از جمله شهرهایی است که نصب دستگاه پرداخت الکترونیکی کرایه را در تاکسی‌ها تجربه کرده است. با وجود اینکه شهرهای مختلف طرح‌هایی را برای رفع این مشکل امتحان کرده‌اند، مسافران در پایتخت هنوز با پول خردها سر و کله می‌زنند و رنگ دستگاه‌های الکترونیک را در تاکسی‌ها ندیده‌اند.

در آبان ماه سال 92 بود که رییس سازمان نظارت بر تاکسیرانی شهر تهران گفت: در تعداد کمی از تاکسی‌ها دستگاه پرداخت الکترونیکی را نصب کرده‌ایم و مشکل پول خرد در تاکسی‌ها به‌زودی برطرف می‌شود. حالا حدود دو سال از این پروژه گذشته اما خبری از حل مسئله نیست و دستگاه‌های الکترونیکی در تاکسی‌های شهری دیده نمی‌شوند.

در مرداد ماه امسال یکی از آخرین بحث‌ها درباره این موضوع در جلسه چهاردهم مرداد شورای شهر شکل گرفت. یکی از اعضای شورا از مسئله خریدوفروش پول‌های خرد صحبت کرد و از اعلام آمادگی بانک ملت برای تجهیز تاکسی‌ها به دستگاه‌های کارتخوان خبر داد. ابوالفضل قناعتی گفت: شهرداری به ما قول داده تا پایان امسال این مشکل را برطرف کند. همچنین ما تلاش می‌کنیم بخش‌خصوصی را علاقه‌مند به مشارکت در این کار کنیم اما بودجه‌ای برای آن پیش‌بینی نشده است. اقبال شاکری، دیگر عضو شورای شهر تهران هم درهمین باره گفته بود: هیچ راهی جز پرداخت‌الکترونیکی وجود ندارد. شورا که نمی‌تواند حتی به موضوع پول خرد رانندگان تاکسی نیز وارد شود. ما تا آنجا که توانستیم رقم کرایه‌ها را رند کردیم. دیگر نداشتن سکه ۵۰ تومانی نباید دغدغه اعضای شورای شهر باشد. اگر پرداخت‌ها الکترونیکی شود، ما نیز در تعیین نرخ‌های کرایه تاکسی راحت‌تریم.

شاکری از اعلام آمادگی معاونت حمل‌و‌نقل ترافیک شهرداری تهران برای تجهیز تاکسی‌ها به دستگاه‌های‌ کارتخوان خبر داد و گفت: به دلیل آنکه گردش مالی در تاکسی‌ها بسیار پایین است و درآمد خاصی برای هر عمل جابه‌جایی عاید بانک سرمایه‌گذار نمی‌شود، عملاً بانک‌ها اعلام آمادگی برای تجهیز تاکسی‌ها به دستگاه‌های کارتخوان نمی‌کنند.

گرچه سیدجعفر تشکری هاشمی، معاون حمل‌و‌نقل ترافیک شهرداری تهران هم در همان جلسه اعلام کرد که به دلیل سود پایین این کار برای بانک‌ها، چندان امیدوار نیست تاکسی‌ها به این زودی مجهز به دستگاه کارتخوان شوند، میثم مظفر، رییس سازمان تاکسیرانی شهر تهران در مورد سرانجام حل این مشکل اظهارات امیدوار‌کننده‌ای داشت و گفت: مشکل تأمین پول خرد رانندگان تاکسی را در تفاهم‌نامه‌ای با بانک‌شهر حل کردیم و این مسئله به‌زودی برطرف می‌شود.