تکنولوژی روز، انگیزه نیروی انسانی و مدیریت صحیح، سه عامل مهم بهره وری

مسئله بهره وری در صنایع مختلف متفاوت است، بنابراین در جاهایی که نیاز به تکنولوژی است و روی تکنولوژی کار می شود، نباید روی بهره وری زیاد تکیه شود. درواقع در جایی که نیاز است تکنولوژی توسعه پیدا کند یا در کشوری مستقر شود، نیاز به بهره وری احساس نمی شود.

برای نمونه در بخش تولید هواپیما یا قطعات و موتور هواپیما یا فرضا در حوزه الکترونیک، قضیه بهره وری در مفهوم اقتصادی به این معناست که یک کالای تولیدی و یک محصول صرفه اقتصادی داشته باشد. یعنی اگر یک محصول تولیدی صرفه اقتصادی داشته باشد، به این معناست که بهره وری آن بالاست و اگر یک تولید توجیه اقتصادی نداشته باشد و ضرر و زیان به دنبال داشته باشد، یعنی بهره وری کافی و در حد مورد انتظار در حوزه های مدیریت، تولید و قیمت تمام شده ندارد. بنابراین این حوزه برای تولیدکنندگان آن صرفه اقتصادی ندارد.

حال در ارتباط با حوزه تکنولوژی، این قضیه برعکس است، یعنی باید با ممارست و آرامش و سر فرصت روی تکنولوژی کار شود، به طوری که ابتدا خود تکنولوژی هرچند به قیمت بسیار گران جا بیفتد و نهادینه شود، اما بعد از اینکه به مرحله تولید رسید، در فرآیند یا پروسه تولید است که بهره وری معنا پیدا می کند.

یعنی آنجایی که قیمت تمام شده در مقایسه با قیمت قابل فروش در بازار مطرح می شود، بگوییم که این محصول به طور پیوسته در حال تولید است ولی قیمت آن در بازار، کشش این هزینه را ندارد و هزینه صرف شده را جبران نمی کند. پس ناگزیر مجبور به بالا بردن بهره وری هستند، یعنی در واحد زمان تعداد تولید را بیشتر کنند. به این ترتیب وقتی تعداد تولید در واحد زمان بیشتر شود، قیمت تمام شده آن کاهش می یابد.

به مفهوم دیگر، قیمت تمام شده یک کالا شامل مواد اولیه، قطعات، دستمزد و هزینه های جاری است که باید دید سهم دستمزد در فرآیند تولید این محصول چقدر است. اگر به فرض در محصولی سهم دستمزد 10درصد است، اگر بخواهند بهره وری را افزایش دهند، نقش بهره وری در دستمزد اثرگذار است. اما در بخش مواد اولیه اثرگذار نیست؛ هرچند این محصول اگر به عنوان مواد اولیه لازم برای تولید یک محصول دیگر باشد، اگر نرخ خود این محصول ارزان باشد، قیمت تمام شده محصول نهایی هم ارزان خواهد بود.

اما فی النفسه در یک واحد تولیدی، آنجایی که بهره وری مطرح است، باید ببینیم نقش پارامتر دوم یعنی سهم دستمزد در قیمت تمام شده چقدر است (پارامتر اول شامل تکنولوژی و تولید نرمال است) و آیا اصلا ارزش این را دارد که بهره وری بالا برود یا خیر. البته در خصوص محصولات مورد صرف عامه مردم مثل کفش، لباس و مواد غذایی عمدتا برای آنها بهره وری در رقابت، قیمت و فروش مطرح است.

از طرفی اگرچه گفته می شود بهره وری نیروی کار در کشور پایین است، اما اینکه به طور مطلق بگوییم بهره وری در کشور پایین است، درست نیست. چون در برخی جاها اتفاقا بهره وری در سطح قابل قبولی است. مثلا در بخش خصوصی بهره وری نیروی کار به طور نسبی در سطح استاندارد است، اما در بخش دولتی است که نیروهای کار بهره وری لازم را ندارند.

به این معنا که ممکن است یک کارمند دولت به مدت هشت ساعت در محل کار حضور داشته و موظف باشد که به هشت پرونده در طول این مدت رسیدگی کند، اما صرفا به دو پرونده رسیدگی می کند و بقیه را کنار می گذارد. اما در بخش خصوصی یک کارگر یا نیروی متخصص در طول ساعات کاری خود، تمامی وظایف محول شده را انجام می دهد.

پس این تعادل بین دریافتی نیروی کار با ارزش افزوده ای است که در محصول ایجاد می کند. یعنی ارزش افزوده این کار در محصول مطرح می شود و راندمان را باید به این شکل تعریف کنیم. با وجود این در برخی جهات حتی در بخش خصوصی و بیشتر در بخش دولتی بهره وری پایین است.

بخشی از آن هم به انگیزه و مدیریت ارتباط دارد. ولی امروزه بخش عمده آن در دنیایی که دارای تکنولوژی است و از ابزارهای دارای تکنولوژی استفاده می شود، وابسته به ابزار تکنولوژیکی است. فرضا یک دستگاه تولیدی مدرن و به روز می تواند چند عملیات را به صورت همزمان انجام دهد و هزار قطعه یا محصول تولید کند، در صورتی که اگر این دستگاه و تکنولوژی را در اختیار نداشته باشیم باید از تکنولوژی سابق استفاده کنیم که به جای هزار قطعه، 200 قطعه تولید می کند.

این در حالی است که همان هزینه و دستمزد باید برای نیروی کار پرداخت شود، درحالی که بهره وری پایین است. بنابراین توجه به تکنولوژی روز و افزایش انگیزه نیروی انسانی و مدیریت مناسب در آن محصول، پارامترهایی هستند که بهره وری در آنها نقش دارد.

عضو هیات‌مدیره انجمن مدیران صنایع ایران