چه شرایطی برای حضور سرمایه گذاران خارجی لازم است؟ / حوزه های کلان؛ همچنان جاذب سرمایه گذاران

سهم اندک کسب وکارهای خرد از سرمایه گذاری خارجی

روند افزایش سرمایه گذاری خارجی در حوزه کلان اقتصادی ایران در حالی است که امروز در سطح جهان این کسب وکارهای کوچک در حوزه های خرد هستند که بیشترین اشتغال زایی را برای افراد دارای مهارت های متنوع ایجاد می کنند. اما به نظر می رسد که دستاندازهای حقوقی، قانونی، عدم شفافیت فضای کسب وکار ایران و ناامنی فضا برای ایجاد برندهای خصوصی موجب شده تا سرمایه گذاران رغبتی به حضور در صنایع خرد ایران نداشته باشند و حداقل بیش از سه دهه است که چنین سرمایه گذاری در فضای اقتصادی ایران انجام نشده است.

البته بعد از برجام در حوزه های حمل و نقل، توریسم و به ویژه هتل سازی اخباری در مورد حضور سرمایه گذاران خارجی به گوش می رسد. در حوزه کسب وکارهای اینترنتی نیز که بیشتر جنبه خدمات رسانی دارند و نه تولیدی، شاهد ورود پررنگ سرمایه های خارجی به بازار ایران هستیم. اما فعلا برندی جهانی که در پی آوردن خط تولید خود به ایران باشد و مثلا کالایی چون کیف، کفش یا به طور کلی پوشاک تولید کند، نیست.

این در حالی است که بسیاری از برندهای مشهور جهانی خطوط تولید خود را به کشورهایی چون تایلند، ویتنام، سنگاپور، هنگ کنگ و... منتقل کرده اند و در آنجا به تولید کالاهای خود می پردازند. سرمایه گذاران خارجی راغب به سرمایه گذاری در حوزه کلان ایران مانند نفت، گاز و پتروشیمی هستند یا بعد از برجام کسب وکارهای خرد نیز می توانند امیدوار به ورود سرمایه گذاران خارجی و سرمایه گذاری روی کسب وکارهای شان باشند؟

چه شرایطی باید فراهم شود و چه امتیازهایی باید به آنها اعطا شود؟ فضای کسب وکار ایران چقدر برای سرمایه گذاری خارجی در حوزه خرد مناسب است و اصولاً چه تهدید هایی برای سرمایه گذاری خارجی در این حوزه وجود دارد؟ مسائلی مطرح شده را در گفت وگو با چند تن از کارشناسان دانشگاهی و رؤسای اتحادیه ها بررسی کرده ایم.

ناامنی های قانونی در مسیر سرمایه گذاران خارجی

دکتر مرتضی عمادزاده، کارشناس سرمایه گذاری خارجی و مدرس سازمان مدیریت صنعتی در این ارتباط به «فرصت امروز» می گوید: مسئله جذب سرمایه خارجی قبل از آنکه به حضور در عرصه های خرد یا کلان مربوط باشد، به انگیزه سرمایه گذار از سرمایه گذاری مربوط است. در این میان پنج انگیزه مطرح می شود که سرمایه گذار به خاطر همه آنها یا چند گزینه  از آنها حاضر به سرمایه گذار روی حوزه خاصی یا منطقه و کشوری مشخص می شود.

یکی از این عوامل دسترسی به بازارهای بزرگ تر است. یعنی سرمایه گذار با بررسی شرایط در منطقه ای خاص برای تولید محصولی سرمایه گذاری می کند که در آنجا حاصل ضرب جمعیت در درآمد سرانه به رقم قابل توجهی برسد. یعنی تعداد افرادی که دارای درآمد و قدرت خرید باشند بتوانند این محصول را خریداری کنند. دومین انگیزه سرمایه گذار دسترسی به منابع تولید است.

حال منابع تولید می کند، دسترسی به نیروی انسانی باشد، دسترسی به مواد اولیه باشد، منابع زیرزمینی باشد و... یعنی سرمایه گذار به جایی می رود که بتواند از منابع موجود در آن منطقه بهره بگیرد. همچنین سرمایه گذاران گاه به مکان هایی می روند که به تکنولوژی برتر دسترسی یابند.

البته این گزینه در مورد کشور ما صدق نمی کند که در ایران اگر ما کفش را با تکنولوژی بسیار برتری نسبت به سایر کشورها تولید کنیم، این جذابیت برای سرمایه گذار وجود دارد که سرمایه اش را به ایران بیاورد و تولیدش را براساس تکنولوژی برتر انجام دهد چون تکنولوژی بالاتر، هزینه های تولید را کاهش می دهد اما ایران چنین ویژگی ای ندارد، بنابراین هیچ سرمایه گذاری به این انگیزه وارد ایران نمی شود.

راندمان نیروی انسانی؛ انگیزه ای برای سرمایه گذاری

انگیزه دیگری که می تواند سرمایه گذاران را به منطقه و کشور خاصی جذب کند، بهره گیری از راندمان افراد است. یعنی کسی که می خواهد سرمایه گذاری بکند مثلاً در ایران و ترکیه و از شرایط یکسانی از جهات بسیاری برخوردار باشند، اگر عاملی به نام راندمان بالاتر نیروی انسانی در هر کدام از این دو کشور بالاتر باشد، سرمایه گذاران رغبت بیشتری برای حضور در آن کشور دارند.

اما عامل پنجم برخاسته از فضای امن سیاسی است. این عوامل از بزرگ ترین عوامل در سرمایه گذاری خارجی است. بنابراین باید دید که انگیزه سرمایه گذار به سمت کدام یک از این عوامل است. می تواند یکی از این موارد را در نظر داشته باشد که چند عامل را مسئله، تطبیق موضوع است که مثلاً در شرایط حاضر سرمایه گذاری به عنوان کسی که به دنبال تکنولوژی بوده است، به ایران نمی آید. اما مواد اولیه ارزان قیمت، نیروی انسانی ارزان قیمت و در بعضی از بخش های اقتصاد مسئله راندمان نیروی انسانی هم مطرح است.

مهم ترین مسئله ای که همواره در اقتصاد ایران نقش بازدارنده را ایفا کرده است، مسئله امنیت سیاسی سرمایه گذار است که سرمایه گذار از منابعی که با خودش می آورد، باید خیالش راحت باشد. البته قانون جذب سرمایه  خارجی و تأمین شرایط لازم برای سرمایه گذار خارجی، قانون محکم و سالمی است اما مسئله اصلی برمی گردد به روند اجرایی شدن قوانین در ایران. از زمانی که این قانون  تصویب شد سرمایه های زیادی وارد ایران شد، اما قانون یک بخش کار است و رفتارهای دولت ما بخش مهم تر کار.

امنیت سیاسی

آیا صرف نبود جنگ در ایران می تواند دالی بر وجود امنیت کامل سیاسی در ایران باشد یا اینکه اصولاً سرمایه گذاران تعابیر دیگری از امنیت سیاسی دارند. این کارشناس سرمایه گذاری خارجی در پاسخ به این پرسش می گوید: به مراتب ناامن تر از جنگ، رفتارهای دولت است و مسئله قوانین و مقررات. مسئله مانند جنگ مثل آنچه در کشورهای سوریه، افغانستان، ترکیه و... وجود دارد، داستان متفاوتی دارد.

اما دولت دائماً در حال تدوین و اجرایی کردن قوانین، قواعد و دستورالعمل ها و تبصره هایی است که به عنوان مهم ترین عوامل بازدارنده در جذب سرمایه  خارجی عمل می کنند، زیرا ثبات قوانین، شفافیت قانون و اطمینان از اجرای درست آن است که زمینه های اعتمادسازی برای جذب سرمایه  خارجی را فراهم می کند. لغزنده بودن قوانین، آینده نگری را از سرمایه گذار می گیرد.

هر چند همان طور که اشاره کردم قانون جذب و حمایت از سرمایه گذار خارجی، قانون مدقنی به شمار می رود اما در اجرا درست انجام نمی شود. مسئله دیگری که در شرایط فعلی بسیار بازدارنده شده است، برمی گردد به مسئله فساد. یعنی سرمایه گذار خارجی فکر می کند که در ایران سرمایه گذاری می کند و هزینه و زمانش را صرف می کند اما عده دیگری با برقراری ارتباطات خاص عین کار او را کپی می کنند و همه تلاش هایش از بین می رود. اینها بحث های اساسی سرمایه گذاری است و سایر موضوعات بیشتر تکنیکی هستند تا اصولی و بازدارنده.

حوزه خرد کماکان بی نصیب

سؤال دیگری که در این میان وجود دارد این است که چرا عمده سرمایه گذاری هایی که از طرف سرمایه گذاران خارجی در ایران انجام می شود، مربوط به بخش های کلان اقتصادی کشور مانند نفت، نیرو، پتروشیمی و. . . است و کمتر ما شاهد این هستیم که یک سرمایه گذار خارجی مثلاً برای تولید کیف و کفش طی چند دهه اخیر وارد ایران شده باشد.

عمادزاده در این مورد می گوید: به این دلیل سرمایه گذار خارجی بسیار نگران است که در فضای کسب وکار به مجرد حضور یک برند خارجی، موجی راه بیفتد که برندی خارجی وارد شده است و همه سرمایه گذاری اش را از بین ببرند. به همین دلیل در حال حاضر بخش صنایع سنگین و بخش های کلان بیشترین جذابیت  را برای سرمایه گذاران خارجی دارند.

ارتباط با نویسنده: tkhajehgiri@gmail.com