از قوطی و بشکه تا سیستم اسپتیک

کلمه کنسرو‌سازی از لغت یونانی Conservar به معنی «حفظ کردن» مشتق شده است. در واقع کنسرو کردن در صنایع غذایی عبارت است از ایجاد شرایط مطلوبی که بتوان تحت آن، محصول مورد نظر را برای مدتی طولانی حفظ کرد. تاریخچه کنسرو‌سازی در دنیا به سال‌های 1790 که دولت فرانسه با سایر کشورهای اروپایی در حال جنگ بود بازمی‌گردد.

ایران و کنسروسازی
منابع غیررسمی می‌گویند ایران نخستین‌بار کنسروسازی را در سال 1316 با تولید کنسرو ماهی در بندرعباس آغاز کرد، 31 سال بعد تولید کنسرو به شکل امروزی در ایران رسمیت یافت، البته در آن سال‌ها فقط دو یا سه برند مشخص در این حوزه فعالیت می‌کردند که غالبا هم به مصرف خاص می‌رسید، از جمله این برندها می‌توان به برند کارون شرق اشاره کرد که بهترین کنسروهای خاویار -بادمجان را تولید می‌کرد. در اواخر دهه 40 روس‌ها در قائمشهر با تعهد به تولید کنسرو خوراک لوبیا نخستین کنسروها را برای ارتش تولید کردند. البته با گذشت چند سال چهره‌ها و برندهای مختلفی در این عرصه شروع به فعالیت کردند و برندهای صاحبنامی چون یک‌ویک، مهرام و چین‌چین خراسان وارد میدان شدند. برای اینکه ببینیم وضعیت کنونی این صنعت در کشور ما چگونه است و راه‌های سرمایه‌گذاری در این بخش به چه شیوه‌ای ارزیابی می‌شود به سراغ سیدمحمد میررضوی، مدیر عامل شرکت تعاونی و دبیر سندیکای صنایع کنسرو ایران رفته‌ایم. صنایع کنسرو که از قدیمی‌ترین سندیکاهای ایران است یک تشکیلات گسترده در ایران به شمار می‌رود که نزدیک به 300 عضو دارد و سهم بزرگی در تامین غذای سالم برای جامعه به عهده دارد. گفت‌وگوی «فرصت امروز» با دبیر این سندیکا را در زیر می‌خوانید.

مشکلات، تهدیدها و پتانسیل‌ها
سال‌های زیادی است که صنایع کنسروی در ایران فعالیت می‌کند و نتیجه آن امروز در سفره ایرانیان به وضوح دیده می‌شود، در کشور ما فعالان این حوزه، گستره فعالیت‌های خود را آنچنان پرورانده‌اند که انواع و اقسام غذاهای مدرن و سنتی و میوه‌ها و سبزیجات را به شکل کنسرو در می‌آورند. برخی از کارخانه‌ها امروز بیش از 150نوع محصول کنسروی دارند. از طرفی استقبال خانواده‌ها از جمله خانم‌های شاغل از این محصولات به دنبال توسعه زندگی شهری و ضرورت تهیه و تامین سریع غذا در جامعه، موجب شده مصرف محصولات کنسروی به‌شدت افزایش یابد و این فرصت را برای سرمایه‌گذاران و فعالان این بخش فراهم آورد تا در این حوزه فعالیت‌های چشمگیری داشته باشند.
میررضوی در خصوص تهدیدهای این بخش می‌افزاید: از طرفی تولیدکنندگان کنسرو با مشکلات و تهدیدهای بسیاری مواجه هستند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به عدم ثبات در قیمت محصولات کشاورزی، عدم ارائه تسهیلات بانکی، نبود نقدینگی، واردات قاچاق کنسروهای خارجی و… اشاره کرد.
او در ادامه می‌گوید: عدم وجود تحقیقات کارشناسی در این حوزه هم می‌تواند از دیگر مشکلات بخش برشمرده شود به‌گونه‌ای که در مورد برخی محصولات کنسروی بیش از حدِ نیاز، ظرفیت‌سازی شده و در خصوص برخی محصولات دیگر، بسیار کمتر از میزان مورد نیاز، واحد تولیدی ایجاد شده است. یا در برخی مناطق بدون در نظر گرفتن زیرساخت‌ها و محصولات باغی موجود، کارخانه‌هایی تاسیس شده که در نیمه راه مسکوت مانده‌اند.

وضعیت موجود در ایران
کنسروها به دو دسته کمپوت‌ها و کنسروهای غیرگوشتی و کنسروهای گوشتی تقسیم می‌شوند. در مجموع ما بیش از دوهزار واحد کنسروسازی داریم که حدود 30تا40درصد آنها به دلیل مشکلات گفته شده در این بخش غیرفعال هستند. یعنی به دلیل ظرفیت‌سازی بیش از حد در مورد برخی محصولات به‌ویژه کنسروهای آبزیان و تن ماهی و بروز مشکلاتی برای صنایع غذایی، واحدهای تولید کنسرو قادر به فعالیت با ظرفیت‌های واقعی خود نیستند.
میررضوی می‌گوید: یکی از علل اصلی این مشکل در ظرفیت‌سازی نامتناسب با تولید محصولات کشاورزی است.
صنعت کنسروی باید متناسب با میزان مواد خام و در قطب‌های تولید این محصولات ایجاد شود اما متاسفانه در کشور ما ظرفیت‌سازی همراه با کار تحقیقاتی و کارشناسی صورت نگرفته است که نتیجه آن مسکوت ماندن 40 درصد کارخانه‌های این حوزه است.

به بازار هدف بزنیم
او در خصوص اینکه بهترین راه‌حل برای سرمایه‌گذاران در این صنعت چیست؟ می‌گوید: بهترین روش این است که قبل از هر کاری نیاز‌سنجی کنیم، تحقیقات بازار انجام دهیم و در هر منطقه‌ای با توجه به میزان تولید و کشت محصولات باغی به تاسیس کارخانه بپردازیم.
در بازار کنونی بهترین گزینه برای سرمایه‌گذاری در این بخش، تمرکز روی رب گوجه فرنگی است، به این دلیل که غالب صادرات ما در این حوزه به‌صورت فله‌ای و در بشکه به کشورهای اطراف مانند ترکیه ارسال می‌شود. کیفیت رب گوجه فرنگی ایران به دلیل مرغوبیت بالای گوجه در کشور ما از قدرت رقابتی خوبی برخوردار است اما متاسفانه تجهیزات و امکانات کافی برای ورود برند ایران به بازار جهانی وجود ندارد که این امر نیاز به سرمایه‌گذاری کلان با حمایت بانک یا دولت دارد.
بهترین منطقه برای تاسیس کارخانه رب گوجه فرنگی در حال حاضر می‌تواند جیرفت باشد، چرا که این منطقه میزان زیادی سطح زیر کشت گوجه دارد اما کارخانه‌ای در آنجا فعال نیست و برای تولیدکنندگان تهران یا سایر شهرها هزینه خرید محصول و حمل بار، حدود دوبرابر قیمت واقعی تمام می‌شود که نتیجه آن افزایش قیمت تمام شده محصول رب گوجه فرنگی می‌شود. او در خصوص فرصت مناسب در این شهر می‌گوید: حتی از طرف استانداری جیرفت با سندیکا تماس‌هایی برای پیشنهاد به سرمایه‌گذاران گرفته می‌شود و مسئولان این شهر بسیار راغب هستند که در این زمینه از سرمایه‌گذاران حمایت‌های لازم را به عمل آورند.

میزان سرمایه مورد نیاز
میزان سرمایه‌گذاری در این قسمتی که عنوان شد بسته به وسعت و حجم کار دارد، به‌گونه‌ای که مقدار این سرمایه‌گذاری از کمترین مقدار که 150 هزار تن در روز است تا بیشترین مقدار که 300هزار تن است می‌تواند متغیر باشد، همچنین متراژ بنای مورد نیاز حداقل سه هزار متر است.
رضوی در خصوص نیاز به نیروی انسانی متخصص می‌گوید: به دلیل اینکه امروز غالب کارهای این صنعت به‌صورت ماشینی انجام می‌شود و غالبا خطوط تولید اتوماتیک هستند نیاز چندانی به نیروی انسانی وجود ندارد، این تعداد نفرات از حداکثر 50 نفر می‌تواند شروع شود.

یک استراتژی متفاوت
بهترین کار این است که ما استراتژی تولید و صادرات این محصول را در کشور تغییر دهیم به شکلی که سیستم اسپتیک را در کشور راه‌اندازی کنیم، این سیستم به‌گونه‌ای محصول تولید می‌کند که قابلیت صادرات بالایی دارد، تمام مراحل آن به‌صورت ماشینی و در حجم بالا فرآوری می‌شود و تا 2سال بعد بدون نیاز به نگهداری در سردخانه سالم می‌ماند.
او در آخر در خصوص حمایت دولت از این صنعت می‌گوید: زمانی که رکودی در یک بخش اتفاق می‌افتد لازم است دولت با ارائه بسته‌های حمایتی، تولیدکنندگان را به ادامه تولید تشویق و از ضرر و زیان تولید جلوگیری کند، همچنین بهترین کمک در این بخش می‌تواند حذف لایحه ارزش افزوده 8درصدی برای صنایع غذایی باشد، در این صورت قیمت تمام شده محصول تا 10 درصد کاهش می‌یابد. به‌طور حتم با توجه دولتمردان به این صنعت اشتغالزا، تا حدودی صنایع غذایی کشور از کوران مشکلات پیش‌رو رهایی خواهند یافت.