کارآفرینی بر بام بوم‌ های گیلانی

به‌نظر می‌رسد برای تحقق کارآفرینی می‌توان از ترکیب خلاقیت و ظرفیت استفاده کرد چون ترکیب‌شان گاه معجزه می‌کند؛ معجزه‌ای که دیگر تحت سیطره سرمایه‌های آنچنانی هم نیست و سودش به جیب کسانی می‌رود که به معنای واقعی کلمه حاصل دسترنج‌شان ملموس و دیدنی است.

این روزها تأکید زیادی بر اهمیت گردشگری در شاخه‌های مختلفش وجود دارد و ظرفیت‌های متنوعی در ایران وجود دارد. به همین دلیل هستند کسانی که این ظرفیت‌ها را به چشم فرصت کارآفرینی و درآمدزایی می‌بینند و چشم‌اندازی زیبا و روشن برای خود و اطرافیان‌شان ایجاد می‌کنند.

در شماره امروز گفت‌وگویی داریم با مهین شمسی‌خانی که با خلاقیت مبتنی بر ظرفیت، اقامتگاه بوم‌گردی گیله‌بوم را در استان گیلان راه‌اندازی کرده و شبکه‌ای از کسب‌وکارهای ریز و درشت محلی را رونق بخشیده و از طرفی گامی در جهت اشاعه گردشگری و معرفی جاذبه‌های بومی ایران برداشته است.

مهین متولد 59 بوده و سال 82 در رشته کارشناسی کامپیوتر از دانشگاه امیرکبیر فارغ‌التحصیل شده است. زمینه‌های علاقه‌مندی‌اش به حوزه‌های سنتی و احیای سنت‌ها و آیین‌های بومی ریشه در جمع‌های دوستانه و طبیعت‌گردی‌های‌شان در دوران دانشگاه دارد. طی همین کارهای گروهی به استان‌های مختلف می‌رفته‌اند و علاقه ویژه‌ای به صنایع دستی داشته‌اند.

می‌گوید در سفرهای‌شان همیشه خانه‌های قدیمی و اقامت در روستاها را بر اقامت در هتل‌ها و سایر مراکزی از این دست ترجیح می‌داده‌اند تا اینکه با دوستانش و همسرش در سال 92 خانه‌ای قدیمی را در یکی از روستاهای گیلان به نام قاسم‌آباد سفلی خریداری می‌کنند. بازسازی‌هایی انجام می‌دهند و فضایی برای پذیرش مهمان ایجاد می‌کنند تا خدمات متفاوتی از جمله اقامتی، غذای محلی و تورهای جنگل‌گردی و روستاگردی را به مهمانان خود ارائه ‌کنند. در واقع گشت‌‌وگذارهایی بر مبنای اکوتوریسم محلی ارائه کنند.

بعد از فارغ‌التحصیلی فعالیت‌های سفرهای طبیعت‌گردی هم داشته‌اند. بازدید از روستاها و صنایع دستی علاقه‌مندی‌اش بوده. خانه‌های بومی و روستایی را به‌عنوان محل اقامت خود انتخاب می‌کرده‌اند. در سفری به سیستان و بلوچستان هم با خانم مهتاب نوروزی که به مهتاب سوزن‌دوز منطقه معروف بوده آشنا شده و با صنایع دستی در این زمینه آشنا می‌شوند.

ظرفیت‌های بی‌پایان گیلان

علاقه‌مندی به حوزه صنایع دستی موجب می‌شود که در این زمینه با زنان جنوبی کسب وکارهای کوچکی داشته باشند. بعد از مدتی تصمیم می‌گیرند که حوزه فعالیت‌شان را از صنایع دستی فراتر ببرند. ایده اقامتگاه بوم‌گردی مطرح می‌شود که از قبل ورود گردشگر به یک منطقه هم صنایع دستی آن منطقه رشد کند و هم محلی برای درآمدزایی اهالی منطقه و صاحبان ایده باشد. احیای آیین‌ها و آداب‌ و رسوم منطقه اقامتگاه، پذیرایی، پوشاک محلی و فروش صنایع دستی و رسوم و آیین‌های منطقه را شامل می‌شود و از جمله مواردی است که در کنار احداث اقامتگاه‌های بوم‌گردی تحقق می‌پذیرد.

اما چرا گیلان؟ مهین می‌گوید: چون این اقامتگاه‌ها در مناطق کویری خوب کار شده و رشد هم کرده بود بنابراین باید منطقه دیگری را انتخاب می‌کردیم. در استان گیلان این نوع نگاه هنوز وجود نداشت و بیشتر مردم شمال را بیشتر به چشم دریا و جنگل می‌دیدند. درحالی‌که ظرفیت‌های بوم‌گردی و اقامتگاه‌هایی از این دست در این منطقه بسیار زیاد است. چه از نظر فرهنگی و چه از نظر طبیعت. غذاهای محلی و صنایع دستی متنوع هم به ایجاد یک اکولوژ حرفه‌ای کمک می‌کند. از طرفی شهر رشت به‌عنوان شهر خلاق غذا به سازمان یونسکو هم معرفی شده، بنابراین ظرفیت‌های لازم در اینجا وجود داشت.

از طرفی این روستا در شرقی‌ترین بخش گیلان است و نزدیکی کوه و دریا در این روستا اتفاق افتاده و به جواهردشت نزدیک است. به این موارد باید موسیقی غنی و فرهنگ پوششی جذاب چون دامن‌های قاسم‌آبادی که به لحاظ نمادشناسی هر رنگ و هر برشش معنا و مفهومی ویژه دارد نیز اضافه کرد.

جالب است که ما خودمان هنگام اقامت مهمانان با پوشیدن این لباس‌ها برای گردشگران تفسیرشان کنیم. چون فلسفه این نوع اقامتگاه این است که کسی که وارد می‌شود، علاوه بر دیدار با معماری محلی، صنایع دستی، پوشش و آداب و رسوم، آموزش ضمنی هم در مورد منطقه می‌بیند و به نوعی زنده‌کردن فرهنگی دیرینه هم است.

گیله بوم در قاب آمار

گیله‌بوم خانه‌ای روستایی در جوار روستایی قدیمی است؛ خانه‌ای 37ساله با زیربنایی 200متری. سقف سفال و شیروانی و به صورت کاملاً سنتی هم تجهیز شده است. مهین با بیان این جملات اضافه می‌کند: سرمایه‌گذاری اولیه و تجهیز و توسعه خانه کمی بیش از 250میلیون بوده است. یعنی حدود 185میلیون تومان برای خرید خانه هزینه شده و هزینه تجهیز آن به سبک و سیاق سنتی و بومی هم حدود 60میلیون تومان شده است. مجوز چنین اقامتگاه‌هایی را هم سازمان میراث فرهنگی منطقه صادر می‌کند.

این بانوی سنت‌دوست در ادامه اضافه می‌کند: فضای اقامت کاملاً سنتی است و به سیستم لحاف و تشک قدیمی است. اقامت در این محل بومی برای گروه‌های واحد در نهایت 35نفر است. اما وقتی گروه‌ها مختلف است یا خانوادگی باشند، ظرفیت کمتر است.

شیوه آشنایی با این مکان نیز از طریق تورها و آژانس‌های مسافرتی است که شمسی‌خانی می‌گوید با برقراری ارتباط با آنها اقامتگاه خود را معرفی کرده‌اند و آنها هم مهمان خارجی دارند و هم ایرانی. هزینه‌های اقامت در گیله بوم هم از این قرار است؛ یک شب اقامت به‌همراه صبحانه برای هر نفر 65هزار تومان است و پک کامل که شامل اقامت، صبحانه، ناهار و شام است 120هزار تومان می‌شود. همچنین برای گروه‌های بیش از 20نفر هم 20درصد تخفیف می‌دهند و محدودیت اقامت هم ندارند. در اقامتگاه بوم‌گردی‌شان تاکنون 2400شب اقامت داشته‌اند.

گردشگری در خدمت صنایع‌دستی

بازدید از طبیعت، کارگاه‌های صنایع دستی و مراکز صنعتی مانند کارخانه‌های چای از جمله برنامه‌های پربازدید این اقامتگاه هستند. مثلاً در کارخانجات چای گردشگران با مراحل آماده‌سازی و تولید چای آشنا می‌شوند و حتی شناسایی چای مرغوب از نامرغوب هم به آنها آموزش داده می‌شود. همچنین گشت‌هایی تعریف می‌کنند که مهمانان را به کارگاه‌های نمدمالی و چادرشب‌بافی منطقه می‌برند.

شمسی‌خانی می‌گوید: در حال حاضر در این منطقه تنها یک استاد نمدباف باقی مانده و بقیه چون کارشان معرفی نشده، یا کارگاه‌ها را تعطیل کرده‌اند یا خودشان در قید حیات نیستند. اما یکی از خدماتی که ایجاد اقامتگا‌ه‌های بوم‌گردی به منطقه محل خود ارائه می‌کند، وصل کردن خریداران به کارگاه‌ها و فروشگاه‌های صنایع دستی است. در واقع گردشگری به‌عنوان پشتیبان صنایع دستی بومی عمل می‌کند.

شمسی‌خانی می‌گوید: بسیاری از مهمانان ما سفارش‌هایی برای خرید نمد می‌دهند. حتی سفارش‌هایی وجود دارد که کسی نیست آنها را انجام دهد. همچنین برای چادرشب‌ها و سایر صنایع‌دستی منطقه نیز خریدارانی از گوشه‌وکنار ایران ایجاد می‌شود. وی غذاهای بومی و شیرینی‌ها و انواع مرباها و ترشیجات محلی را از دیگر گزینه‌هایی می‌داند که یا خود اقامتگاه خریدارشان است یا مهمانان. بنابراین چنین مکانی چرخه‌ای از مشاغل خانگی و کارگاهی را در همان روستا و روستاهای اطراف هم رونق می‌دهد.

به‌ویژه برای زنان که هم می‌توانند در محیط خانه و هم در اقامتگاه کارهایی را انجام دهند. کما اینکه آشپزها‌ی‌مان هم زنان بومی هستند و غذاهای بومی را درست می‌کنند. حتی گاه که مهمان زیادی نداریم، آنها غذایی را که می‌خواهیم در خانه درست کرده و به اقامتگاه‌ می‌آورند. نیروهای بومی و محلی که با ما کار می‌کنند به صورت مستقیم شش نفر هستند و غیرمستقیم این تعداد بیشتر می‌شود.

شمسی‌خانی ادامه می‌دهد: با راه‌اندازی یک فروشگاه صنایع دستی در کنار اقامتگاه، صنایع دستی را به سازندگان سفارش می‌دهیم و آنهایی که فرصت حضور و کار حضوری را ندارند، می‌توانند در خانه این صنایع را تهیه کرده و به صورت امانی یا خریداری به فروشگاه ما عرضه کنند. همچنین برای گشت‌وگذارهای محلی از راهنمایان محلی هم استفاده می‌کنیم.

آنچه خارجی‌ها می‌خواهند

خارجی‌ها هم طبیعت‌ اینجا را و هم همجواری قاسم‌آباد با مناطق جواهردشت را خیلی دوست دارند. از طرفی جنگل‌های ایران، جنگل‌های باستانی هستند درحالی‌که مثلاً بسیاری از جنگل‌های اروپایی مصنوعی و دست‌کاشت است اما مثلاً جنگل‌های هیرکانی ایران قدمت میلیون سالی دارند. حتی دیدن یک درخت با سن و سال زیاد برای خارجی‌ها بسیار جذاب است؛ بنابراین نمی‌توان گفت چون مثلاً طبیعت اروپا سرسبز و زیباست و چیزی از گیلان کم ندارد پس مهمان و گردشگر خارجی نمی‌آید. فرهنگ و آداب و رسوم و پوشش نیز از دیگر جاذبه‌های مورد علاقه خارجی‌هاست. به این موارد باید غذاهای محلی و کارگاه‌های صنایع دستی را هم اضافه کرد که معمولاً مورد استقبال بسیار خارجی‌ها قرار می‌گیرد.

چشم‌انداز شغلی و ساعات موفقیت

وقتی در مورد میزان ساعاتی که در اقامتگاه صرف می‌کنند، می‌پرسم، می‌گوید: بعضی از روزهایی که مهمان زیادی داریم تا 11 و حتی 12 شب هم کار می‌کنیم اما به‌طور معمول روزانه تا هشت ساعت کار می‌کنیم. از او می‌پرسم که خودش را موفق می‌داند؟ و پاسخ می‌دهد: بله؛ چون ما نقشه راهی دو تا پنج ساله برای خودمان تعریف کرده‌ایم و انتظارات خیلی دور و درازی هم نداریم. تا اینجا هم طبق نقشه پیش رفته‌ایم.

تلاش ما هم این است که همه استانداردهای بوم‌گردی براساس اکولوژ را رعایت کنیم. افزایش کیفیت چیزی است که هیچ‌گاه متوقف نمی‌شود، به‌ویژه خارجی‌ها با استانداردها آشنایی دارند و بنابراین باید استانداردهای جهانی را رعایت کنیم.

می‌گوید آدمی است که بیشتر در حال زندگی می‌کند و حرف زدن از آینده برایش سخت است. می‌گوید: می‌خواهیم روی کیفیت همین مکان کار کنیم و قصد نداریم مثلاً خانه دیگری را خریداری کنیم و کار را گسترش دهیم. گیله‌بوم در 100کیلومتری شهر رشت واقع است و ما دیگر ساکن روستا شده‌ایم و اینجا را دوست دارد. می‌گوید: دوستان و خانواده می‌گویند چطور دوام می‌آورید؟ اما جوابش این است که اینجا همه جوره دوست‌داشتنی است و کسب وکارمان اینجاست.

ظرفیت‌های بوم‌گردی

شمسی‌خانی در نهایت اشاره‌ای هم دارد به اهمیت ایجاد اقامتگاه‌هایی از این دست؛ این ظرفیت در همه جای ایران وجود دارد اما در بسیاری از مناطق ایران از این ویژگی استفاده نشده است. درحالی‌که رواج احداث اقامتگاه‌هایی که مبتنی بر بوم و منطقه ویژه‌ای هستند، کسب وکارهای خرد محلی را رونق می‌دهد و افراد محلی را صاحب درآمد می‌کند. این نوع اقامتگاه خدمات ویژه‌ای برای درآمدزایی زنان در بر دارد. درآمدزایی از روش‌های سالم که بیشتر مبتنی بر مهارت‌های شغلی است.

مهارت‌هایی که پیشینه هنری دارند و به نوعی احیای هنرهای سنتی هر منطقه هم است؛ بنابراین سرمایه‌گذاری در این زمینه کمک همه جانبه به منطقه و افراد است. شمسی‌خانی می‌گوید: ما حتی تولیدکنندگان را هدایت هم می‌کنیم. مثلاً از آنها می‌خواهیم که مطابق با آنچه مشتری می‌خواهد کار را انجام دهند یعنی به نوعی هدفمند باشند.

همچنین یکی از اقداماتی که این اقامتگاه‌ها باید در دستور کار داشته باشند، اقدامات زیست‌محیطی است. در این زمینه به‌عنوان یک اصل اولیه بحث تفکیک زباله انجام می‌شود و زباله‌های خیس در حیاط مجموعه اقامتی به کود تبدیل می‌شوند. همچنین در این اقامتگاه برای ترویج درختکاری به گردشگران و مهمانان نشای درخت به صورت رایگان اهدا می‌شود.

ارتباط با نویسنده: tkhajehgiri@gmail.com