چرنوبیل امروز هم، هنوز ضرر می‌زند

فاجعه هسته‌ای چرنوبیل و سیاست‌های دولت برای مواجهه با عواقب آن، برای اتحاد شوروی و کشورهای مشترک‌المنافع جانشینش، روسیه، بلاروس و اوکراین گران تمام شد. اگرچه این کشورها توانستند بار سنگین این فاجعه را به دوش بکشند اما با این حال بسیاری از کشورهای آسیب‌دیده (به‌عنوان مثال کشورهای اسکاندیناوی) آسیب‌های اقتصادی سنگینی را متحمل شدند.

به‌طور کلی آسیب‌های ناشی از فاجعه چرنوبیل را تا حد زیادی می‌توان تخمین زد؛ با توجه به وضعیت شرایط نابسامان بازار آن منطقه در زمان وقوع حادثه و نرخ بالای تورم و فراز و فرود نرخ ارز در دوره گذار که به دنبال فروپاشی اتحاد شوروی در سال 1991 اتفاق افتاد، اما حجم بهای سنگینی که این فاجعه بر زندگی قربانیانش هموار کرده، جدا از محاسبات تخمینی است که دولت در دهه 90 اعلام کرده است؛ (هزینه‌ای بالغ بر صدها میلیارد دلار طی دو دهه.)

به گزارش سازمان ملل متحد، نزدیک به 70 درصد پرتوهای رادیواکتیو هسته‌‌ای در خارج از اوکراین منتشر شد و بلاروس هم به دنبال استقلال از اتحاد جماهیر شوروی در سال 91 تازه با عواقب اقتصادی این فاجعه رو‌به‌رو شد.

فاجعه چرنوبیل تقریباً به همه شکل به منطقه و مردم زخم‌خورده‌اش آسیب رسانده و بالطبع هزینه‌های هنگفتی هم با خود به همراه داشته است؛ از هزینه‌هایی که صرف خنثی کردن رآکتور و کاهش آسیب‌های وارده به منطقه مصیبت‌‌دیده شده تا جابه‌جایی مردم و ساخت محلی برای اقامت آنها، خدمات اجتماعی و بهداشتی، بررسی محیط زیست، سلامت و تولید غذای سالم، بررسی میزان پرتوهای رادیواکتیو منتشر شده در منطقه و از بین بردن ضایعات رادیواکتیو.

آسیب‌های غیرمستقیم ناشی از این حادثه هم روی صنعت کشاورزی منطقه تأثیر منفی گذاشت. آمارها نشان می‌دهد که 2640 کیلومتر زمین زراعی به دنبال فاجعه آلوده شد، بیش از 20 درصد تمام مناطق جنگلی بلاروس هم دچار سرنوشتی مشابه شد، 9 کارخانه ناگزیر کرکره‌شان را پایین کشیدند، بیش از 2 میلیون نفر از مردم این منطقه، از جمله 500 هزار بچه، آلوده پرتوهای رادیواکتیو شدند و سرطان گریبان هزاران نفر را گرفت.

حالا دولت باید برای از بین رفتن زمین‌های کشاورزی و جنگل‌های آلوده و تعطیل کارخانه‌های صنعتی و کشاورزی هزینه‌ می‌کرد. در این میان منابع انرژی هم از دست رفتند. اوکراین برای مواجهه با این فاجعه سالانه 5 تا 7 درصد از بودجه خود را صرف برنامه‌های مرتبط با احیای چرنوبیل می‌کند. فاجعه چرنوبیل اگرچه در اوکراین اتفاق افتاده اما بلاروس را ویران کرده است. در بلاروس در سال 91، 3/22 درصد از بودجه ملی صرف هزینه‌های ناشی از فاجعه شد و به تدریج کاهش یافت و در سال 2002 به 1/6 درصد بودجه رسید؛ یعنی مبلغی معادل 235 میلیارد دلار طی30 سال.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فاجعه چرنوبیل را تنها «فاجعه بزرگ» دنیا می‌‌داند؛ البته تا فاجعه فوکوشیما در سال 2011. جدا از تمام آسیب‌های مستقیم و غیرمستقیمی که فاجعه چرنوبیل به دنیا وارد کرده، به جرات می‌توان گفت بهای اقتصادی ناشی از آن تقریباً قابل محاسبه نیست. پیشرفت‌هایی در راستای پاکسازی منطقه و بهبود وضعیت زندگی حاصل شده اما هزینه‌های که باید صرف خدمات اجتماعی شود، هنوز بالاست؛ بازماندگان فاجعه چرنوبیل امروز هم هنوز در فقر زندگی می‌کنند و با مشکلات جدی بهداشتی و به خصوص بیماری‌های غدد مواجهند. فاجعه چرنوبیل بیشترین ضربه را به مناطق روستایی وارد کرده؛ مناطقی که پیش از حادثه با کشاورزی روزگارشان را می‌گذراندند. وضعیت هنوز به همان شکل است؛ با این تفاوت که دستمزدها پایین آمده و بیکاری بیداد می‌کند.

جوان‌ها و تحصیلکرده‌ها ترک وطن کرده‌اند و پرسشی که به ذهن می‌رسد، این است: جز بازماندگانی که معتقدند انسان باید در سرزمین مادری‌اش زندگی‌ کند، دیگر چه کسی حاضر به زندگی در این منطقه می‌شود؟ چه کسی برای تجارت یا سرمایه‌گذاری؟ یا اصلاً اگر فرض را بر این بگذاریم که زمین‌های آسیب‌دیده به حاصلخیزی رسیدند، آیا کسی برنج چرنوبیل را می‌خرد؟ اصلاً تکلیف آسیب‌های ناشی از نشر گازهای گلخانه‌ای چه می‌شود؟