در غیاب هدفمندی یارانه ها

محسن رضایی، معاون اقتصادی رئیس جمهور در حالی میانه این هفته از دو برابر شدن مبلغ یارانه نقدی از ابتدای دی ماه خبر داد که وزیر اقتصاد گفته هنوز تاریخ دقیقی برای افزایش یارانه ها در سال جاری اعلام نشده است. گفته می شود رقم یارانه ها رشد 90 تا 120 هزار تومانی را تجربه خواهد کرد و طبق گفته محسن رضایی، یارانه یک خانوار چهار نفره به 800 هزار تومان می‎ رسد. ایران تجربه 11 ساله پرداخت یارانه های نقدی را دارد و حال سوال اینجاست که با توجه به عقبه یارانه ها در این 11 سال و وضعیت کنونی تورم آیا افزایش دو برابری مبلغ یارانه نقدی در شرایط حاضر راهگشاست و گره ای از گره های اقتصادی خانوارها باز می کند؟

قانون هدفمندی یارانه ها در حالی این هفته به یازدهمین سال خود رسیده است که به نظر می رسد روال پرداخت یارانه های نقدی از دولتی به دولت دیگر کماکان ادامه دارد و آنچه در این میان مورد غفلت قرار گرفته همان هدفمندی یارانه هاست. در واقع پرداخت یارانه ها در 11 سال گذشته نه تنها هدفمند نشده بلکه ارقام آن در اقتصاد ملی به مرزهای غیرقابل قبولی رسیده که هیچ نسبتی با وضعیت مالی دولت و ملت ندارد. چنانکه گزارش ها نشان می دهد ارزش یارانه های نقدی پس از ۱۱ سال هم اکنون به ۱۸۰۰ تومان رسیده است. در سال 1390 که یارانه نقدی برای اولین بار پرداخت شد، ارزش آن به اندازه خرید 37.7 دلار بود، اما در نتیجه تورم شدیدی که در این یک دهه گذشته در اقتصاد ایران رخ داده، ارزش این یارانه 45 هزار و 500 تومانی در حال حاضر به 1.5 دلار رسیده است. یعنی با مبلغ یارانه نقدی در سال ۱۴۰۰ فقط به اندازه ۱۸۰۰ تومان در سال 1390 توانایی خرید وجود دارد.

نقدینگی به ۵ هزار میلیارد تومان می رسد

محسن رضایی بالاخره یک روز مانده به پایان پاییز، از خبر خوش خود رونمایی کرد و از دو برابر شدن مبلغ یارانه نقدی از دی ماه امسال خبر داد. به گفته معاون اقتصادی رئیس جمهور، بن کارتی در اختیار خانوارها قرار می گیرد که بخشی از یارانه ها به شکل کالا به مردم ارائه می شود. به این ترتیب، هر خانوار چهار نفره، ۸۰۰ هزار تومان کالا و پول دریافت خواهند کرد. خبر خوش رضایی در حالی است که از یکسو احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد گفته که هنوز زمان مشخصی برای افزایش رقم یارانه در نظر گرفته نشده و از سوی دیگر، کارشناسان درباره چگونگی تامین مالی افزایش یارانه ها هشدار می دهند.

در این زمینه، وحید محمودی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران می گوید: «پیام ما به آقای رضایی و افراد دیگری که تصمیم سازند، این است که اگر به فکر یارانه بگیران هستید، تورم را کنترل کنید. اگر توانستید تورم را کنترل کنید، آن وقت همین یارانه های فعلی هم می تواند پاسخگوی نیاز های شان باشد.» او درباره تبعات اقتصادی افزایش دو برابری مبلغ یارانه ها به «انتخاب» می گوید: «ما الان در شرایطی قرار داریم که دچار یک تورم دورقمی هستیم و سالیانه ۴۰ تا ۵۰ درصد نرخ تورم را شاهد هستیم. همچنین حجم نقدینگی ۴ هزار میلیارد تومان است که پیش بینی می‎شود تا نزدیک سال جدید به ۵ هزار میلیارد تومان برسد؛ حال آنکه به علت تحریم و مشکلات ساختاری که وجود دارد، اقتصاد عرضه ما ظرفیت ندارد و بنابراین نمی تواند این حجم از نقدینگی را جذب کند. از طرف دیگر، دولت با کسری بودجه مواجه است و راهکار هایی نظیر افزایش قیمت خوراک، سوخت مالیات بر کالا ها و... را برای جبران کسری بودجه در نظر گرفته است.»

این اقتصاددان درباره تاثیر راهکار های دولت برای جبران کسری بودجه توضیح می دهد: «این موارد روی کاهش درآمد صادراتی ما می تواند اثر داشته باشد از طرف دیگر بورس ما را متأثر می کند و شاخص کل را پایین می آورد. با مجموعه ای از هم آیندی و هم برآیندی چالش ها مواجه هستیم که در این وانفسا هرگونه مدیریت و تصمیم طرف تقاضا بدون دیدن ظرفیت جذب طرف عرضه، می تواند این پدیده شوم تورمی در اقتصاد ما را تهدید و تشدید کند.»

به عقیده این اقتصاددان، «بحث افزایش یارانه ها از نگاه نیاز، قدرت خرید مردم و تورمی که وجود دارد را اگر با دید دلسوزی اجتماعی و بدون منطق اقتصادی نگاه کنیم، قابل فهم است، اما اگر بخواهیم با تدبیر اقتصادی تصمیم بگیریم، هرگونه افزایش بی رویه یارانه ها در شرایطی که منبعش را سلبی می بینیم، به بخش های دیگر اقتصاد و بخش واقعی تولید آسیب می زند. این می تواند در میان مدت به ضرر همه تمام شود، از جمله به ضرر آن کسانی که برای شان چنین تصمیمی را می گیریم.»

به جای افزایش یارانه، تورم را کنترل کنید

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با اشاره به لزوم کنترل تورم، به رضایی توصیه می کند: «پیام ما به آقای رضایی و افراد دیگری که تصمیم سازند، این است که اگر به فکر یارانه بگیران هستید، تورم را کنترل کنید. اگر توانستید تورم را کنترل کنید، آن وقت همین یارانه های فعلی هم می تواند پاسخگوی نیاز های شان باشد. پیام ما به ایشان و دیگر تصمیم سازان این است که اگر اشتغال ایجاد کردید، درآمد خانوار ها هم افزایش پیدا می کند و حضور خودشان در اقتصاد را به دنبال دارد و دیگر نیاز نیست که این روش یارانه ای و صدقه ای در اقتصاد را ترویج و مردم را بیش از این به دولت وابسته کنیم. من همیشه یک جمله دارم و با نگاه رویکردی خودم می گویم هر سیاستی که مردم را به دولت از لحاظ معیشت وابسته کند، خلاف قانونمندی های توسعه است و هر سیاستی که به مردم اشتغال و استقلال ببخشد، در جهت توسعه است. دولت باید سیاست هایی را تدوین کند که مردم با حفظ عزت و کرامت، معیشت خود را تامین کنند.»

وحیدی در پایان صحبت هایش درباره اینکه دولت چگونه می تواند این امر را محقق کند، می گوید: «راهش محیط آرام کسب و کار، پایین آوردن هزینه مبادله در اقتصاد، ایجاد ظرفیت های سرمایه گذاری و تولید، ایجاد اشتغال و کاهش تورم است. اینها بستر سازی هایی است که دولت باید انجام دهد. امیدواریم این هوشمندی ایجاد شود که جهت گیری ها به این سمت برود، نه اینکه در مسیری قرار گیریم که فقط توزیع رانت کنیم و مردم را هم در یک رانتی گرفتار کنیم و بگوییم فعلا یک پولی است، یک بخشش را می دهیم به مجموعه هایی که در بودجه آمده است و یک بخشی را هم به مردم می دهیم و با هم یک توزیع رانتی می کنیم و دیگر به اینکه بالاخره اقتصاد هم ضعیف می شود و در بلند مدت ظرفیت هایش از بین می رود، توجهی نکنیم و نگاه توسعه ای نداشته باشیم؛ این نگاه آسیب زا ست.»

ارتباط با نویسنده: [email protected]