آمارهای مشوش، برنامه‌ریزی‌های مغشوش

مناقشه آمار در ایران تمامی ندارد. شاید نخستین بار در منازعات انتخاباتی سال 88 بود که موضوع آمار و آمارسازی مورد توجه همگان قرار گرفت. آمارهایی که هر از گاهی مسئولی اقدام به انتشار می‌کند و نهادی مسئولیت آن را می‌پذیرد اما نهادهای دیگر آن را به چالش می‌کشند. چند ماه پیش بود که با حضور نوبخت در جلسه شورای عالی آمار موضوع آمارهای بانک مرکزی توسط عادل آذر مطرح شد و در این نشست از انتشار آمارهای بانک مرکزی انتقاد شد. پس از آن بود که موجی از دیالوگ رسانه‌ای میان مسئولان مرکزآمار و بانک مرکزی به راه افتاد و بدون حصول نتیجه مشخصی این دیالوگ فروکش کرد.

انتقاد دوباره مرکز آمار از بانک مرکزی

اما چندی پیش عادل آذر در همایش بزرگداشت روز آمار برای چندمین بار نسبت به موازی کاری سایر دستگاه‌ها با این مرکز انتقاد کرد. گرچه رئیس مرکز آمار ایران از نهاد خاصی نام نبرد، اما کاملا مشخص بود که طرف صحبت وی چه دستگاهی است. آذر از یکسو مطرح کرد که موازی‌کاری آماری فقط مختص ایران نیست و در تمام دنیا چنین است اما از سوی دیگر نسبت به اینکه برخی دستگاه‌ها با مرکز آمار موازی کاری می‌کنند، گلایه‌مند بود.

وی به اینکه قانون تکلیف را مشخص کرده و براساس ماده ۵۴ قانون برنامه پنجم توسعه، مرکز آمار ایران مرجع رسمی آمار در کشور است، این موضوع باید نهادینه شود اما هنوز نظام آماری به انسجام لازم و واحد پیش‌بینی شده در قانون نرسیده است، اشاره کرد و گفت: نباید زمانی که مرکز آمار ایران نرخی را اعلام می‌کند دستگاه حاشیه‌ای همان نرخ را ارائه دهد. آمارهای مرکز آمار باید سند باشد. اگر دستگاهی آماری هم تهیه می‌کند اشکالی ندارد اما باید مهر مرکز آمار ایران بر آن حک شود.

آذر برای اثبات مرجعیت آماری ایران همچنان در تلاش است، به نحوی که استناد دولتی‌ها به آمارهای مرکز آمار را ملاک قرار می‌دهد. وی در پاسخ به سوال خبرنگاری مبنی بر اینکه مرکز آمار هنوز به‌صورت رسمی نرخ رشد اقتصادی پایان سال ۹۳ را اعلام نکرده است، می‌گوید: رقمی که توسط سخنگوی دولت برای نرخ رشد اقتصادی پایان ۹۳ اعلام شده، مورد تایید مرکز آمار است. آمارهای مرکز آمار، برای استناد دولت به آنها ارائه می‌شود تا مبنای تصمیم‌گیری قرار گیرد.

اما با وجود این اظهارات جای این سوال باقی است که آیا واقعا در همه جای دنیا این همه تشتت در ارائه آمار به مراکز اقتصادی و فعالان عرصه‌های مختلف وجود دارد؟

یک مرکز حرف آخر را بزند

محمد ایوبی، کارشناس اقتصادی در این باره به «فرصت امروز» گفت: در کشورهای پیشرفته مراکز مختلفی اقدام به ارائه آمار می‌کنند. موسسات مختلفی هستند که با ارائه تحلیل‌های مختلف از گزاره‌های اقتصادی اقدام به انتشار آمار می‌کنند اما در نهایت یک سازمان است که به‌عنوان پایه آمارهای آن مورد توجه قرار می‌گیرد. وی افزود: در آمریکا موسسات نظر‌سنجی و آمارگیری فراوانی فعالیت می‌کنند که آمارهای آنها در تحقیق‌های دانشگاهی و کارشناسی و حتی رسانه‌ای استفاده می‌شود اما در نهایت این آمارهای بانک مرکزی آمریکا است که به‌عنوان مبنای تصمیم‌گیری پذیرفته می‌شود. این موضوع آنچنان جا افتاده است که بازارهای معاملاتی جهانی هم نسبت به آمارهای بانک مرکزی واکنش نشان می‌دهند. اگر بنا باشد آمار مراکز مختلفی در این کشور مبنای محاسبه قرار بگیرد عملا مراکز اقتصادی سر در گم می‌شوند.

این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: به صحبت‌های رئیس مرکز آمار هم که دقت کنید می‌بینید که ایشان تاکید کرده‌اند فقط آمارهای یک مرکز باید مبنای عمل قرار گیرد و روی این موضوع بحثی ندارند، بلکه موضوع مورد مناقشه این است که مرکز آمار می‌گوید آمارهای این مرکز باید مبنای عمل قرار گیرد.

اختلافات نباید در سطح عموم مطرح شود

ایوبی ادامه داد: در مجموع نوعی عدم هماهنگی میان مسئولان اقتصادی کشور دیده می‌شود که در مورد آمارها هم خود را نشان می‌دهد. طرح چنین بحث‌هایی در سطح عموم موجب می‌شود که ارزش آمارهای رسمی منتشره از سوی مراکز دولتی زیر سوال برود. با تداوم این بحث‌ها در سطح عمومی توسط مرکز آمار، بانک مرکزی هم مجبور می‌شود وارد موضوع شود و موضع‌گیری کند. این روند به نفع اقتصاد کشور نیست.

وی اظهار کرد: مسئولان باید بتوانند مشکلات‌شان را زمانی که دور یک میز می‌نشینند حل کنند. این درست نیست که از رسانه‌ها به‌عنوان ابزار تسویه حساب استفاده شود و وزرا همدیگر را به مفت‌خوری و امثال آن متهم کنند. این موضوع نیاز دارد تا فرد یا تیمی به‌عنوان تمام‌کننده بحث‌ها در تیم اقتصادی حرف آخر را بزند و مسائل مطرح میان نهادهای اجرایی نباید این‌گونه حل نشده و یک زخم سر باز باقی بماند.

این کارشناس اقتصادی در پایان گفت: به‌ظاهر مرکز آمار با همه اصراری که در مورد مبنا قرار گرفتن آمارهایش در تصمیم‌گیری‌ها دارد با تغییر سال پایه خود، بخش مهمی از آمارهای گذشته‌اش را از بین برده است در صورتی که این آمارها در بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها اهمیت خاصی دارند و فقدان آنها در میان آمارهای رسمی به روند تصمیم‌گیری ضربه می‌زند به همین دلیل هم هست که مراکز مختلف آمارهای بانک مرکزی را مبنا قرار می‌دهند علاوه بر اینکه قدمت بانک مرکزی در ارائه آمار موجب شده است تا نوعی اعتماد به این آمارها در میان عموم فعالان و بخش‌های مختلف اقتصادی به وجود‌آید که خیلی هم به صلاح نیست این اعتماد و عادت تغییر کند چون چیز خاصی را در واقعیت‌های اقتصادی تغییر نمی‌دهد.