دولت به‌تنهایی قادر به مدیریت منابع آب نیست

برای مدیریت ضعیف منابع آبی کشور فاکتورهای زیادی می‌توان نام برد اما دو فاکتور اساسی آن، همکاری نکردن ذی‌نفعان و بهره‌برداران منابع آبی و قیمت پایین کالا (آب) مهم‌ترین دلایلی است که می‌توان به آن پرداخت. کاهش بارندگی در سال‌های اخیر نیز مزید بر علت شده تا وضعیت منابع آبی کشور به مرز بحران برسد. برخی، حجم آب مصرفی را مورد توجه قرار می‌دهند اما به هزینه‌ها توجهی نشان نمی‌دهند. آب آشامیدنی که بخش کمی از منابع آبی را شامل می‌شود (حدود 6 درصد) شاید از نظر حجمی زیاد نباشد اما هزینه آن از کل هزینه آب کشاورزی بیشتر است. ایجاد تصفیه‌خانه‌های بزرگ و کوچک، شکافتن جاده‌ها برای انتقال آب و فاضلاب، لوله‌گذاری‌های گسترده، تعمیرات و نگهداری و غیره که نیاز به هزینه‌های گزافی دارد.

بی‌تردید هزینه همین 6 درصد آب آشامیدنی شهرها و روستاهای کشور، به اندازه آبرسانی در تمامی بخش‌های کشاورزی هزینه‌بر است با این تفاوت که در بخش آب آشامیدنی باید به فکر جمع‌آوری پساب‌ها و تصفیه آنها نیز بود اما در بخش کشاورزی پساب ندارد. بنابراین در یک دوره 3ساله باید آرام آرام به سمتی برویم که هزینه‌های آب واقعی شود و بهره‌برداران و ذی‌نفعان هزینه‌های واقعی آن را بپردازند. در این صورت مدیریت منابع آب به سمت مصرف بهینه می‌رود و صرفه‌جویی بیشتر می‌شود. تأمین آب، هزینه‌های بالایی دارد و با اینکه قیمت انرژی در سال‌های اخیر در کشور افزایش یافته اما قابل مقایسه با سایر کشورها نیست، پس بهای سوخت، آب و برق باید گران‌تر شود.

مسئولان و مدیران وزارت نیرو نیز بر این نکته تأیید می‌کنند که دولت به‌تنهایی نمی‌تواند منابع آب را مدیریت کند و وضعیت را بهبود بخشد. یکی از عوامل مهم در مدیریت منابع آب، پرداخت هزینه‌های کامل آن است که مصرف‌کنندگان و بهره‌برداران را به مشارکت در بهبود مدیریت منابع وادار می‌کند. این تغییرات باید ایجاد شود در غیر‌ این صورت در آینده‌ای نزدیک باید تاوان‌های بیشتری بدهیم. چرا محصولات کشاورزی مانند گوجه‌فرنگی در این فصل در جنوب کشور به قیمت هر کیلو 200 تومان باید خریده شود؟ اگر آب به قیمت واقعی برسد یا کشت‌های گلخانه‌ای توسعه یابد، قیمت همین محصول در مزرعه به
2 هزار تومان می‌رسد و دیگر کشاورز هم ضرر نمی‌کند.

برای مدیریت مطلوب منابع آب به مشارکت همگانی مردم و تمامی بهره‌برداران آب نیاز داریم و دولت و وزارت نیرو به‌تنهایی نمی‌توانند کاری از پیش ببرند. باید به سمت واقعی کردن قیمت کالای آب برویم و تا تأسیسات زیربنایی ما در یک دوره 10ساله از بین نرفته و مجبور نشویم هزینه‌های گزاف‌تری بپردازیم، پس باید این راهکار عملی شود.

بی تردید در مدیریت منابع آب (با توجه به اطلاعاتی که دارم) جزو 20 کشور نخست در دنیا هستیم. تجربه نشان داده کشورهایی که در تولید علم موفق هستند، در صنعت نیز موفق بوده‌اند و ایران هم از این تجربه مستثنا نیست. این اطلاعات و دانش ناخودآگاه وارد سبک زندگی و ارتباطات مردم می‌شود و تأثیرگذار است. ما در آبیاری‌ نوین در سطح کل اراضی آبی جهان، جزو شش کشور برتر دنیا هستیم و این سطح کشت آبی در دل خود، اراضی با آبیاری مطلوب نیز دارد.

اینها نشان می‌دهد که در این بخش کار شده است و مدیریت منابع آب ایران و بخش مدیریت انرژی زحمت زیادی کشیده‌اند و واقعاً در این زمینه خوب کار کرده‌اند. گر چه دستمزدهای مهندسان و کارشناسان وزارت نیرو که در مناطق دور افتاده کار می‌کنند نیز واقعی نیست و باید دست‌کم تا 1/5 برابر افزایش یابد. به هر روی در مدیریت درست منابع آب فاکتورهای زیادی نقش دارند و می‌توان ده‌ها دلیل نام برد. حجم بزرگ دولت، کندی مکانیزاسیون و استفاده از سیستم‌های مدرن و بسیاری مسائل دیگر که در این مقال نگنجد.

* کارشناس آب و آبیاری