چشم‌انداز تولید، مصرف و صادرات گاز ایران

میزان تولید گاز طبیعی ایران در حالی به 660 میلیون مترمکعب در روز رسیده که انتظار می‌رود این کشور حجم تولید گاز طبیعی خود را تا بهار آینده به 760 میلیون مترمکعب در روز افزایش دهد. ایران تاکنون موفق شده فازهای یک تا 10 میدان گازی پارس جنوبی را تکمیل کند. در این میان فازهای 12 و 15 تا 18 این میدان گازی پیش از موعد مورد بهره‌برداری قرار گرفته و انتظار می‌رود که این فازها تا سه سال آینده به‌طور کامل عملیاتی شوند.

گفتنی است ایران قصد دارد تا میزان تولید فعلی خود را در میدان گازی پارس جنوبی که 330 میلیون مترمکعب است تا سال 2019 به 800میلیون مترمکعب افزایش دهد که این امر نیازمند راه‌اندازی 19 فاز جدید از این میدان گازی و تزریق دست‌کم 43 میلیارد دلار سرمایه است. تحقق این موضوع به معنای آن است که حجم کل تولید گاز طبیعی ایران تا سال 2015 میلادی به یک میلیارد و یکصد میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید. آمارهای رسمی در سال مالی گذشته در ایران نشان می‌دهد که 40 درصد کل گاز طبیعی تولید شده در ایران که حجمی معادل 91 میلیارد مترمکعب است در بخش مصارف خانگی استفاده شده که این میزان در مقایسه با سال گذشته دو درصد افزایش را نشان می‌دهد. 

تولید برق

در سال گذشته ایران بیش از 50 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی را به منظور تولید برق به نیروگاه‌های برق اختصاص داده که این مقدار 14 درصد نسبت به سال گذشته افزایش نشان می‌دهد. در این بین و به منظور توقف تولید سوخت طبیعی در نیروگاه‌های برق، ایران باید 70‌میلیارد مترمکعب گاز طبیعی را برای تولید برق اختصاص دهد.

در این بین نیروگاه‌های برق حرارتی در ایران تولید خود را به میزان 2000 مگاوات افزایش داده‌اند گفتنی است میزان مصرف در این بخش نیز به میزان 7‌درصد افزایش یافته است. لازم به ذکر است که چنانچه مصرف رو‌به افزایش برق در سال آینده نیز ادامه یابد، میزان نیاز بخش تولید برق به گاز طبیعی به حجمی معادل 75 میلیارد مترمکعب خواهد رسید.

بخش صنعت

بخش صنعت در ایران طی سال گذشته 44 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی مصرف کرده که این میزان دست کم 5/2 درصد در مقایسه با سال گذشته افزایش نشان می‌دهد. گفتنی است که آمار مصرف گاز طبیعی توسط بخش صنعت در ایران در 10سال گذشته در سه نوبت افزایش یافته است. اگرچه در حال حاضر چشم‌انداز دقیقی از میزان گاز طبیعی مورد نیاز بخش صنعت در ایران در دست نیست، اما از آنجا که شرکت‌های پتروشیمی در ایران به دلیل کمبود گاز طبیعی با 70 درصد از ظرفیت رسمی خود فعالیت می‌کنند، ایران قصد دارد تا 70 میلیارد دلار در صنعت پتروشیمی خود سرمایه‌گذاری کند. این درحالی است که دیگر بخش‌های صنعتی در ایران به حجم بیشتری از گاز طبیعی در سال‌های آینده نیاز خواهند داشت.

تزریق گاز طبیعی به چاه‌های نفت

تزریق گاز طبیعی به میادین نفتی در نیمه دوم عمر خود با توجه به 8 الی 13 درصد کاهش تولید سالانه یکی از چالش‌های اصلی و بزرگ ایران به شمار می‌رود. ایران در سال گذشته اعلام کرد که میزان تزریق گاز طبیعی به چاه‌های نفت در این کشور رقمی حدود یک تا 34 میلیارد مترمکعب بوده است. این در حالی است که به نظر می‌رسد حجم گاز طبیعی تزریق شده حدود دو برابر آمارهای رسمی اعلام شده است. در نهایت و طی سال گذشته مجموعا 205 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی در ایران مصرف شده که به هیچ‌وجه حجم قابل توجهی به شمار نمی‌رود و این موضوع سبب شد تا ایران بتواند 9/7 میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه صادر کند.

در همین رابطه ایران قصد دارد تا با انتقال حجمی معادل 5 تا 7 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی به عراق صادرات گاز خود را به این کشور آغاز کند. اگرچه این میزان گاز طبیعی به هیچ عنوان حجم قابل‌توجهی برای صادرات نیست اما منبعی که این میزان گاز از آن به عراق صادر خواهد شد میدان گازی پارس جنوبی نیست. حجم گاز صادراتی ایران به عراق که در موافقت‌نامه امضا شده بین دو کشور تصریح شده است، بر این اساس ایران باید ششمین خط لوله انتقال گاز را درون کشوری احداث کند که این پروژه برای محقق شدن به سرمایه‌گذاری معادل 2 میلیارد دلار نیاز خواهد داشت که این خط لوله میدان گازی پارس جنوبی را به مرز ایران و کردستان عراق متصل خواهد کرد. چنانچه سرمایه مورد نیاز برای احداث این خط لوله محقق شود منابع گاز طبیعی یکی از فازهای استاندارد میدان گازی پارس جنوبی به عراق صادر خواهد شد. بنابراین می‌توان گفت که کل میزان صادرات گاز ایران را در سال‌جاری محدود خواهد کرد. چنانچه ایران حجم تولید گاز طبیعی خود را به 100میلیون مترمکعب در سال‌جاری افزایش دهد، این کشور قادر خواهد بود تا پاسخگوی مصرف رو به افزایش داخلی و کاهش مصرف سوخت مایع در نیروگاه‌های برق باشد اما مشکل تزریق گاز به چاه‌های نفت همچنان موضوعی حل نشده باقی خواهد ماند.

نکته قابل توجه در این بین گزارشی است که توسط حمید رضا کاتوزیان یکی از نمایندگان مجلس ایران و رییس پژوهشکده صنعت نفت در سال 2013 آماده شده است. براساس این گزارش با توجه به روند رو به رشد مصرف گاز طبیعی در ایران، چنانچه سرعت رشد مصرف در ایران به مقدار فعلی باشد، مصرف گاز طبیعی در ایران تا سال 2025 میلادی به 2500 میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید. به بیان دیگر مصرف گاز طبیعی ایران تا سال 2025 چهار برابر حجم مصرف فعلی آن خواهد شد. این آمار زنگ خطر را برای مقامات ایرانی به صدا درآورده است و به‌نظر می‌رسد که مهار روند افزایش مصرف گاز طبیعی در این کشور نیازمند اتخاذ تصمیمات و تدابیر مناسب‌تری است. چنانچه ایران نتواند مصرف داخلی گاز خود را کنترل کرده و از افزایش روزافزون آن جلوگیری کند نه‌تنها قادر به صادرات نخواهد بود بلکه برای تامین نیاز داخلی خود ناچار است تا به واردات گاز طبیعی از دیگر کشورها اقدام کند. 30 سال پیش میزان مصرف داخلی گاز طبیعی در ایران 10 میلیارد مترمکعب بوده، اما سهم گاز در سبد انرژی این کشور کمتر از 20 درصد گزارش شده است. این در حالی است که در حال حاضر سهم گاز از سبد انرژی در ایران بیش از 65درصد است.

لازم به ذکر است که درحال حاضر میزان اثرگذاری نیروگاه‌های برق حرارتی در ایران 37 درصد است. بیش از 11 میلیارد مترمکعب از گاز طبیعی در ایران به دلیل سوختن در مشعل‌ها به هدر می‌رود و نکته حائز اهمیت در این میان آن است که مصرف داخلی گاز طبیعی در ایران بسیار بالا است. در این بین ایران دست‌کم تا سال 2020 میلادی هیچ خط لوله‌ای برای صادرات گاز به اروپا در اختیار نداشته و این کشور تفاهم‌نامه‌های بسیاری را در زمینه صادرات 50میلیون مترمکعب گاز به عراق، 30 میلیون مترمکعب به عمان و 30 میلیون مترمکعب به پاکستان امضا کرده است. ایران چنانچه بخواهد به این تفاهم‌نامه‌ها و موافقت‌نامه‌ها پایبند باشد باید راه‌حلی برای کاهش رشد روزافزون مصرف گاز طبیعی در این کشور بیابد.