رابطه فقر و فساد

سازمان بین المللی شفافیت با اشاره به این حقیقت که فساد اقتصادی، ریشه اصلی فقر در کشورها و تبعیض اقتصادی است، در تازه ترین گزارش خود از افزایش سطح فساد در جهان خبر داده و دانمارک را پاک ترین و سومالی را ناپاک ترین اقتصاد دنیا معرفی کرده است.

این سازمان مردم‎نهاد در تازه ترین گزارش خود 180 کشور جهان را از لحاظ سطح فساد بررسی کرده و با در نظر گرفتن فاکتورهای مختلف عددی بین صفر تا صد را مشخص کرده که دربردارنده شاخص فساد اقتصادی است. البته این شاخص به نام شاخص «ادراک فساد» نیز شهره است. عدد صفر نشان می دهد یک کشور بالاترین فساد اقتصادی را تجربه می کند و عدد صد نیز نمایانگر کشوری است که پاک ترین وضعیت را از نظر فضای اقتصادی دارد. به عبارت دیگر، صفر بیانگر بالاترین سطح فساد و صد بیانگر کمترین سطح فساد درک شده است. این شاخص اولین بار در سال ۱۹۹۵ میلادی منتشر شد و هدف از ارائه آن، اندازه گیری سطح فساد در بخش دولتی کشورها بوده است.

از فساد دولت ها تا فقر ملت ها

گزارش سال 2019 سازمان بین المللی شفافیت نشان می دهد که نزدیک به دو سوم کشورها امتیازی کمتر از 50 در شاخص «ادراک فساد» به دست آورده اند و میانگین شاخص فساد در تمامی کشورها نیز برابر با عدد ۴۳ بوده است، به این معنا که اغلب کشورهای جهان سطحی از فساد را در سالی که گذشت، تجربه کرده اند.

در این گزارش، وضعیت کشورها از سال ۲۰۱۵ تاکنون مورد ارزیابی قرار گرفته است، چنانچه برخی از کشورها شاهد بهبود وضعیت در رده بندی جهانی بوده اند و برخی دیگر افت جایگاه را تجربه کرده اند. گزارش سازمان بین المللی شفافیت نشان می دهد شاخص فساد در کشورهای استونی، ساحل عاج، سنگال و گوایانا در سال ۲۰۱۸ نسبت به سال قبل از آن رشد داشته و این نشان از موفقیت سیاست گذاران این کشورها در اصلاح وضعیت دارد، درحالی که در کشورهای استرالیا، شیلی، مالت، ترکیه و مکزیک این شاخص تنزل داشته و سطح فساد اقتصادی بیشتر شده است. به نظر می رسد اصلاح نظام سیاسی و قانون گذاری یکی از اصلی ترین راه ها برای مبارزه با فساد باشد؛ سیاستی که این روزها در بسیاری از کشورهای خواستار آزادی و ثبات اقتصادی در پیش گرفته شده است.

پاک ترین اقتصادهای دنیا را بشناسید

در ابتدای فهرست پاک ترین اقتصادهای جهان یعنی کشورهایی که دارای بالاترین شاخص فساد اقتصادی هستند، دانمارک قرار دارد. نیوزیلند هم به عنوان دومین کشور از نظر بالا بودن شاخص فساد اقتصادی و سلامت نظام اقتصادی معرفی شده است. کشورهای فنلاند، سنگاپور، سوئد، سوئیس، نروژ، هلند، کانادا و لوکزامبورگ نیز جایگاه سوم تا دهم را در این رده بندی به خود اختصاص داده اند و در تمامی این کشورها شاخص فساد اقتصادی برابر با عدد ۸۱ بوده است. در ادامه این فهرست، کشور آلمان ایستاده که شاخص فساد اقتصادی در آن برابر با عدد۸۰ بوده و به عنوان یازدهمین اقتصاد مبرا از فساد در دنیا معرفی شده است. کشورهای بریتانیا، استرالیا، اتریش، هنگ کنگ، ایسلند، بلژیک، استونی، ایرلند و ژاپن هم رتبه های یازدهم تا بیستم را به خود اختصاص داده اند.

در بخشی از این گزارش به این مسئله اشاره شده که در اغلب کشورهای دنیا در فاصله سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ میلادی، شاخص فساد اقتصادی تنزل یافته، به این معنا که از شفافیت اقتصادی کاسته شده و بر سطح فساد افزوده شده است. در مورد دلیل این موضوع، اطلاعات زیادی وجود ندارد، اما به نظر می رسد روی کار آمدن رهبران پوپولیست در شمار زیادی از کشورهای صنعتی و تغییر سیاست های اقتصادی می تواند زمینه ساز این مسئله باشد.

ناپاک ترین اقتصادهای دنیا کدامند؟

اما در انتهای فهرست سازمان بین المللی شفافیت، کشور سومالی قرار دارد که شاخص فساد اقتصادی در این کشور برابر با عدد ۱۰ است. این کشور آفریقایی در سال های اخیر هم وضعیت نامناسبی داشته و شاخص فساد اقتصادی در این کشور در بازه ۸ تا ۱۰ بوده است. کشور جنگ زده سوریه و کشور سودان جنوبی نیز در رده های بعدی قرار دارند و شاخص فساد اقتصادی در هر دوی این کشورها برابر با ۱۳ است. همچنین کشورهای یمن، کره شمالی، سودان، گینه بیسائو و گینه اکوریتال و افغانستان در این رده بندی در جایگاه های بعدی قرار گرفته اند و شاخص فساد اقتصادی در دو کشور یمن و کره شمالی ۱۴ و در دیگر کشورها برابر با ۱۶ است. در اغلب این کشورها، شاخص فساد اقتصادی نسبت به سال ۲۰۱۵ میلادی کاهش یافته است که شاید به دلیل تنش های سیاسی و درگیری های نظامی مختلفی است که در این سال ها در این کشورها رخ داده است. کشورهایی همانند سوریه، یمن و افغانستان در سال های اخیر با چالش های زیادی روبه رو بوده اند و هر روز بیش از روز گذشته با مشکلات دست وپنجه نرم می کرده اند، ولی در کشورهای دیگر، این فقر و مشکلات مالی بوده که زمینه را برای پرچالش شدن اوضاع اقتصادی و افزایش سطح فساد فراهم کرده است.

سازمان بین المللی شفافیت در مورد رابطه فقر و فساد اقتصادی در این کشورها گفته است: در اغلب کشورهایی که با مشکل فقر دست وپنجه نرم می کنند، فساد اقتصادی معضلی دامنگیر است. در این کشورها فساد اقتصادی به افزایش فقر در میان مردم می انجامد و مردم فقیر برای تأمین معاش و گذران زندگی به هر آنچه امکان پذیر باشد، چنگ می زنند و حتی از فساد اقتصادی و کلاه برداری هم دوری نمی کنند.

ایران در کجای جهان ایستاده است؟

ایران در این فهرست و در میان ۱۸۰ کشور مورد مطالعه، جایگاه ۱۳۴ را به خود اختصاص داده است. شاخص فساد اقتصادی در سال ۲۰۱۸ میلادی برای ایران برابر با عدد ۲۸ اعلام شده که نسبت به سال قبل از آن دو پله کاهش داشته است. این درحالی است که در سال ۲۰۱۵ میلادی شاخص فساد اقتصادی در این کشور خاورمیانه ای برابر با ۲۷ بوده است. ایران به گفته سازمان بین المللی شفافیت، از نظر شاخص فساد اقتصادی، وضعیتی شبیه به کشورهای پاراگوئه، گینه، لبنان و روسیه دارد. در یک کلام، ایران از منظر شاخص «ادراک فساد» در جایگاهی پایین تر از حد متوسط قرار گرفته و این به منزله وجود بی اعتمادی به اقتصاد دولتی و نوعی زنگ خطر برای اقتصاد ایران به شمار می رود.

البته آنچه در این میان بسیار مهم است، گسترش سطح فساد در اقتصاد ایران بر اثر تحریم های آمریکا در یکی دو سال گذشته است. به طور حتم، هر اقدامی که وضعیت عادی هر حوزه ای در هر کشوری را تغییر دهد، به طور فزاینده ای فساد را افزایش می دهد. تحریم های اقتصادی معمولا اثر بد و مخربی بر اقتصاد یک کشور دارند، چراکه مردم همیشه باید خود را با شرایط جدید برای حذف این اثرات بد از زندگی شان آماده کنند. برای این کار، سطح حساسیت مردم و همچنین سازمان ها نسبت به رعایت قوانین به طور جدی کاهش می یابد و آنها تمایل به تخلف از قوانین و اصول اخلاقی را خیلی راحت تر از دوران قبل از تحریم پیدا می کنند و در وضعیتی که مردم اهمیت زیادی به رعایت قوانین و اصول اخلاقی نمی دهند، زمینه به شدت مناسبی برای اشکال گوناگون فساد شکل می گیرد.

به عبارت بهتر، هرگونه شرایط نامساعد اقتصادی یا اجتماعی همانند تحریم می تواند محیط مناسبی برای ریشه دواندن و افزایش فساد مالی در تمام ساختار یک کشور باشد. از سوی دیگر، فساد یکی از مهم ترین دلایلی است که باعث فرار سرمایه از کشورها می شود و انتشار خبرهای مرتبط با رتبه فساد اقتصادی کشورها یکی از شاخص های مهمی است که به سرمایه گذاران خارجی برای تبادلات مالی با کشورهای مختلف، اطلاعات و در برخی موارد هشدار می دهد. در حقیقت، میزان فساد نشاندهنده آن است که تا چه اندازه می توان به بازگشت سود و حداقل ثبات سرمایه در یک کشور امید بست.

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com