آهسته‌رانی گردشگری در مسیر کاروانسراها

كاروانسراها در گذشته یكی از سازمایه‌های بنیادین زندگی مردمان فلات ایران به‌شمار می‌رفته‌اند. در فلات ایران كه فاصله شهرها و آبادی‌ها از یكدیگر بسیار بوده، كاروانسراها جایگاهی بودند كه بازرگانان و مسافران خسته از راه‌های دراز و خطرخیز بتوانند لختی در آن بیاسایند، به داد وستد بپردازند و خود را برای ادامه سفرشان آماده كنند. تاریخچه كاروانسراها در ایران به دوره هخامنشیان بازمی‌گردد. داریوش بزرگ به‌ویژه در پاسخ به نیازهای جدید كشورداری و البته بیشتر با در نظر داشتن سویه‌های سیاسی و نظامی آن، به ساخت و بهسازی راه‌های كشور و همچنین منزلگاه‌هایی در میان این راه‌ها همت گماشت. هرودوت در پیوند با این موضوع می‌نویسد: «واحد مقیاس راه‌ها پرسنگ است و به مسافت هر چهار پرسنگ منزلی فراهم شده به نام ایستگاه. در این منزل‌ها مهمانخانه‌های خوب برپا شده است.»

همچنین در سفرنامه‌ها و كتاب‌های بسیاری از جمله سفرنامه ماركوپولو، ناصرخسرو و دیگران می‌توان نوشتارهایی درباره كاروانسراها یافت كه خود از اهمیت این بناها در گذشته حكایت می‌كند. اگرچه ساخت و كاربرد كاروانسراها در تمامی دوره‌های تاریخی گذشته تا میانه دوره قاجاریه ادامه داشته اما در دوره صفویه است كه در سایه اقتدار حكومت مركزی و رونق بازرگانی ساخت كاروانسراها اهمیت ویژه‌ای می‌یابد. گفته شده كه شاه عباس خود به تنهایی دستور ساخت 999 كاروانسرا را داده است.

همچنین شاردن در سفرنامه خود شمار كاروانسراهای شهر اسپهان (اصفهان) را 1082 باب دانسته است. امروزه اما بیشتر این بناها در گذر زمان و با از دست دادن كاركرد نخستین‌شان ویران و به دست فراموشی سپرده شده‌اند. آن شماری هم كه پاییده‌اند، نه برای خودنمایی و جلوه فروختن كه تنها برای بقا به بازسازی و نگهداری شایسته نیازمندند وگرنه، دیر نیست تا به سرنوشت دیگر سازه‌های هم پیوندشان دچار شوند. یکی از دلایل محکمی که برای احیای مکان‌هایی از این قبیل وجود دارد، قابلیت‌شان برای جذب گردشگر است. مکان‌های سنتی با پیشینه‌ای که دارند و کاربردهایی که در گذشته داشته‌اند امروزه، جذابیت‌های زیادی برای گردشگرانی دارند که تجربه‌هایی از این قبیل را ندارند. بنابراین توجه به بازسازی و ترمیم کاروانسراها می‌تواند ظرفیت‌های گسترده‌ای برای جذب گردشگر ایجاد کند.

این ظرفیت زمانی نمود پررنگ‌تری به خود می‌گیرد که توجهی به آمار موجود در این زمینه هم داشته باشیم. حدود 150شهر ایران کاروانسرا دارد که گاه در یک شهر تا 10 کاروانسرا هم بر جای مانده است. بنابراین لزوم بازسازی این مکان‌ها امری حیاتی برای گسترش پتانسیل گردشگری ایران است. پتانسیلی که نمونه مشابه آن در هر کشوری به چشم نمی‌خورد. در این ارتباط گفت‌و‌گویی داشته‌ایم با آرش نورآقایی، کارشناس حوزه گردشگری و کامران امامی، مدیر کاروانسرای بازسازی شده زین‌الدین شهرستان مهریز دراستان یزد.